Amateur ziet met telescoop wat wetenschap nooit zag

Het is een kans van 1 op 10 tot 100 miljoen en het is de droom van elke astronoom. De Argentijnse amateursterrenkundige Victor Buso won de kosmische jackpot door het begin van een supernova te zien, zo staat in het jongste nummer van het wetenschappelijke vakblad Nature. Daarmee zag hij iets wat nog nooit iemand had gezien.

HLN/Kees Graafland 22-02-18, 11:23 Laatste update: 04-02-19, 11:32

De ontdekking van Buso worden met gejuich ontvangen. ,,Beroepsastronomen zoeken al lang naar een dergelijke gebeurtenis'', reageert Alex Filippenko van de Universiteit van Berkeley op het nieuws. ,,Het is zoals de ‘kosmische jackpot’ winnen, uitzonderlijk.''

Federico Garcia van het Franse Commissariaat voor Kernenergie, en coauteur van de wetenschappelijke publicatie, stelt: ,,De metingen van Victor Buso vormen een uniek geheel van data.'' Ook Melinda Besten van het Institute of Astrophysics van La Plata in Argentinië nam deel aan de studie. ,,Victor Buso had slechts één kans op 10 miljoen of zelfs 100 miljoen om dit te zien'', zegt zij.

Argentijnse slotenmaker

De Argentijn Victor Buso bouwde deze telescoop zelf op zijn dak. Foto: Nature. © Twitter

Het bijzondere verhaal begint al op 20 september 2016 's avonds. Dan beslist de 58-jarige, door sterren gepassioneerde Argentijn een nieuw fototoestel op zijn telescoop te testen. Buso, in het dagelijks leven slotenmaker, had de telescoop zelf gebouwd en op het dak van zijn huis in de stad Rosario (ten noorden van Buenos Aires) gezet.

Buso kiest voor zijn eerste foto’s het sterrenstelsel NGC 613 uit, op ongeveer tachtig miljoen lichtjaar van ons, in het sterrenbeeld Beeldhouwer. Bang om zijn buren wakker te maken, opent hij het dak van zijn observatorium niet helemaal, maar zet de telescoop zoveel mogelijk voor de opening die er al is. En even later, bingo: een enorme ster beleeft de laatste uren van haar leven in een cataclystische ontploffing die bekendstaat als een supernova.

'Mijn God!'

Op verschillende foto's van Buso is de beginfase van de supernova te zien. © Víctor Buso/Melina Bersten

De Argentijn realiseert zich op dat moment nog niet precies waarvan hij foto's maakt. Net als bij andere keren vergelijkt hij de gemaakte foto's op het internet met foto's die andere astronomen van NGC 613 maakten. Hij doet het routinematig, maar dan valt hem iets op. Er zitten niet alleen verschillen tussen zijn foto's en die van anderen, er zitten ook verschillen tussen zijn eigen foto's. Hij ziet opeens een fel puntje licht ontstaan op zijn beelden. 'Mijn God, wat is dit?', vraagt Buso zichzelf af.

Het puntje licht lijkt niet op een supernova, een ster die acht keer zo groot zijn als de zon en aan het einde van hun leven met grote kracht en een grote lichtflits ontploffen. Dat is een zeldzaam en vooral niet te voorspellen evenement. Astronomen ontdekken het in het algemeen pas na enkele dagen en nooit vanaf het begin.

Met de hulp van een andere amateur-astronoom doet Buso een internationaal alarm uitgaan. De volgende nacht klautert hij weer omhoog. Het kleine puntje licht heeft zich ontwikkelt tot een prachtige supernova. Buso begint te springen.

Spectaculair

Buso's melding wordt opgepakt door een groep wetenschappers. Zij komen uiteindelijk tot de publicatie in Nature. Volgens de studie is de nieuwe data van groot belang om beter de fysieke structuur van een ster te begrijpen vlak voor deze ontploft en werpen de observaties van de Argentijn beter licht op de aard van de explosie.

De wetenschappers herleiden dat de initiële massa van de ster ongeveer twintig keer die van onze zon was. Ook zagen ze de helderheid van de supernova spectaculair toenemen. In minder dan een half uur tijd verveelvoudigde die met factor 3.

Van kinds af aan

Alle uren die ik omhoog staarde om maar iets zinnigs te kunnen maken van al die glimmende puntjes in de verte. Je vraagt je zo vaak af: 'Waarom doe ik dit toch?'
Victor Buso

Met zijn ontdekking is voor Buso de cirkel rond. Zijn liefde voor astronomie kreeg de man mee van zijn ouders. Al toen hij tien jaar was, haalde zijn vader de jonge Victor 's nachts uit bed om samen naar de sterren te kijken. Een jaar eerder keek hij samen met zijn moeder naar een televisie. Ze zagen Neil Armstrong de eerste stappen op de maan zetten. ,,Vititio'', zei zijn moeder tegen hem, ,,Dit moet je zien. Je zal het nooit vergeten.''

Het gaf hem dat ene zetje. Vanaf zijn elfde bouwde de jongen zijn eigen telescopen. Hij gebruikte blikken, vergrootglazen en klei. Acht jaar geleden verkocht hij een stuk land dat nog van zijn vader was geweest. Met het geld bouwde hij een observatorium op het dak van zijn huis: 'Observatorio Busoniano'.

En toen die nacht in 2016. Op het moment dat hij het felle licht zag op de foto's van zijn telescoop 'kwam alles samen', laat hij in een e-mail weten aan The Washington Post. 'Alle keren dat mijn ouders me 's nachts wakker maakten, alle energie die ik erin heb gestoken, alle uren die ik omhoog staarde om maar iets zinnigs te kunnen maken van al die glimmende puntjes in de verte. Je vraagt je zo vaak af: 'Waarom doe ik dit toch?'.' Nu wist hij het. Alleen op het dak van zijn huis, midden in de nacht, terwijl iedereen slaapt, zag hij iets gebeuren wat nog nooit iemand anders zag.