Zo komen we aan onze vrije dagen: ‘Daar is hard voor gestreden’

In Nederland zijn er in 2020 elf officiële feestdagen, zo staat te lezen op de site van de rijksoverheid. Nieuwjaarsdag, Goede Vrijdag, eerste en tweede paasdag, Koningsdag, Bevrijdingsdag, Hemelvaartsdag, eerste en tweede pinksterdag en eerste en tweede kerstdag. Dat betekent overigens niet dat we allemaal altijd vrij zijn: ‘Er is geen wet die heeft vastgelegd dat bepaalde feestdagen vrij zijn. In uw cao of arbeidsovereenkomst staat of u vrij bent op feestdagen’, aldus de rijksoverheid. Goede Vrijdag en Bevrijdingsdag zijn bijvoorbeeld lang niet altijd vrije dagers, veel werkgevers geven bij Bevrijdingsdag maar een keer in de vijf jaar een vakantiedag. 

Vroeger waren er veel meer officiële vrije dagen, weet vakbondshistoricus Sjaak van der Velden. ,,In de middeleeuwen waren dat vaak christelijke feestdagen. Als de plaatselijke heilige nieste, had je bij wijze van spreken een vrije dag. Na de Franse revolutie is dat afgeschaft.” 

Helaas. Maar wat nu wel in de wet is vastgelegd, is het feit dat elke Nederlander een minimum aantal vakantiedagen heeft. Dit is gekoppeld aan het aantal uren dat je werkt: namelijk vier keer het aantal uren dat je per week werkt. Werk je 25 uur per week? Dan heb je recht op 100 uur vakantie. Werk je 40 uur per week? Dan heb je recht op 160 uur vrij, goed voor twintig vakantiedagen. Werkgevers zijn vrij om daar nog zogenaamde ‘bovenwettelijke vakantiedagen’ bij op te tellen. 

Dat we naast zogenaamde officiële feestdagen ook vakantiedagen hebben, is geen vanzelfsprekendheid, vertelt Van der Velden. ,,Daar is hard voor gestreden. Eind negentiende eeuw waren er wat moderne ondernemers die besloten dat ze hun personeel af en toe een dagje vrij moesten geven. Als mensen een beetje ontspannen, werken ze beter, was het idee.” In diezelfde tijd kwam de vakbeweging op die eveneens voorstander was van minder werken. Het devies was: 8 uur werken, 8 uur slapen en 8 uur vrij. En dat was hard nodig, want in sommige fabrieken werd 365 dagen per jaar gewerkt. ,,Arbeidstijdverkorting was een van de speerpunten van de opkomende vakbeweging.” 

,,In 1910 werd in de cao van diamantbewerkers afgesproken dat ze een week vrij waren”, zegt Van der Velden. ,,Langzaam is dat over de hele economie uitgerold”, aldus de onderzoeker. En daar werd vaak hard voor gestreden. Stakingen bijvoorbeeld. ,,De loodgieters hebben het werk in 1928 bijvoorbeeld negentien weken neergelegd voor 6 dagen betaald vrij. Uiteindelijk werd het een compromis en kregen ze 3 of 4 dagen vrij”, aldus Van der Velden. ,,Vanuit werkgevers was het voor een deel eigen belang. Ze zagen ook dat je dan na verloop van tijd niets meer had aan de arbeiders. Dat is zonde, zeker bij geschoolde krachten.” 

Toch bekruipt veel Nederlanders vaak het gevoel dat we er bekaaid af komen. Wat betreft het aantal officiële feestdagen scheelt het allemaal niet veel: de Belgen hebben er eentje meer dan wij (12) en in Groot-Brittannië hebben ze er minder: namelijk 8. Wel hebben ze daar afgesproken dat als een zogenaamde ‘bank holiday’ in een weekend valt, ze de daaropvolgende maandag alsnog vrij krijgen. Zoals dit jaar geldt voor tweede kerstdag (Boxing Day in Engeland). In Duitsland zijn er 9 officiële feestdagen die voor het hele land gelden, maar zijn er ook verschillende regionale feestdagen. 

Ook in Nederland kennen we regionale feestdagen. ,,Ik woon tegenwoordig in Leiden”, zegt Van der Velden, ,,En daar hebben geven veel bedrijven op 3 oktober, tijdens Leidens Ontzet, een vrije dag. Maar zo’n extra dag moet ergens anders vandaan komen. Per saldo komt het allemaal een beetje op hetzelfde neer.”