Wat kan je doen tegen een angstcultuur op het werk?

Wie tegen een angstcultuur wil optreden moet sterk in zijn schoenen staan, zegt Mariska Aantjes, arbeidsrechtadvocaat. Zij staat geregeld klokkenluiders bij, die zich verzetten tegen de angstcultuur in hun bedrijf. ,,Als je je uitspreekt, is de kans groot dat je in een conflict terechtkomt. Een angstcultuur, zoals bij De wereld draait door, heerst vaak al jaren en dringt door in het hele bedrijf. Het is vaak lastig om je hier in je eentje tegen te verzetten.”

Geregeld wordt de klokkenluider eruit gewerkt en blijft alles hetzelfde. Zo heeft ze bijvoorbeeld te maken gehad met een organisatie dat niets wilde veranderen aan de gemelde misstanden. ,,Om het te veranderen moesten ze tientallen medewerkers ontslaan. Dat had te grote gevolgen voor deze organisatie, dus kozen ze er maar voor om het zo te laten.” Hierdoor hebben de slachtoffers vaak het idee dat ze er alleen voor staan. ,,Soms kijken mensen bewust de andere kant op. Dat is veiliger.”

Het belandt dus vaak in de doofpot, dat merkt ook Hanneke Zumker, vertrouwenspersoon en coach. ,,Sinds de Boos-aflevering over The Voice is er gelukkig veel meer reuring in de samenleving ontstaan. Ik zie de vraag naar vertrouwenspersonen toenemen, maar we zijn er nog lang niet. Intimidatie, discriminatie en seksueel grensoverschrijdend gedrag vindt op veel meer werkplekken plaats dan alleen in de mediasector. Er moet dus nog veel veranderen.”

Maar wat kan je als medewerker zelf doen als je op een onveilige werkplek zit? Het beste plan van aanpak hangt af van de ernst van de situatie, stelt Zumker. Het mikpunt zijn van roddels, of steeds te maken hebben met een collega die vervelende grappen maakt, vergt een andere aanpak dan een leidinggevende die je uitscheldt als je een fout maakt of dreigt met ontslag.

1. Ga in gesprek met de vervelende collega
Zumker: ,,Ga, als het mogelijk is, eerst met je collega in gesprek en spreek diegene aan op het vervelende gedrag. Vertel bijvoorbeeld dat je de roddels naar vindt.” Dit zorgt er niet alleen voor dat het gedrag mogelijk verandert, maar ook dat het zelfvertrouwen van de werknemer een boost krijgt. ,,Wat is er cooler dan wanneer je zelf je eigen grenzen aangeeft.”

Bereid dit gesprek van tevoren goed voor. ,,Het hoeft geen rollenspel te zijn, maar vertel aan je partner of een vriend(in) wat je wil vertellen. Op deze manier zit de boodschap al in je hoofd en word je niet door de situatie overvallen. Dit in tegenstelling tot de dader die behoorlijk schrikt. Je staat dus 1-0 voor.”

2. Stap naar de leidinggevende
Zumker adviseert om naar de leidinggevende stappen als er niets in het gedrag verandert of wanneer het vergrijp veel ernstiger is, denk bijvoorbeeld aan maandenlang pestgedrag. ,,De leidinggevende kan het probleem misschien oplossen door zelf in gesprek te gaan of andere maatregelen te nemen, zoals het overplaatsen van de (andere) medewerker.”

En als de leidinggevende de oorzaak van het probleem is, zoals bij De wereld draait door het geval was? ,,Stap dan naar de leidinggevende van de leidinggevende, zoek het zo hoog mogelijk op.” Schakel in beide gevallen ook een vertrouwenspersoon in, mits deze aanwezig is. ,,Deze weet wat je mogelijkheden zijn en kan je tips geven over hoe je de situatie moet aanpakken.”

3. Ga bij seksueel grensoverschrijdend gedrag naar de politie
Mocht het incident strafbaar zijn, zoals bij seksueel grensoverschrijdend gedrag, stap dan naar de politie, adviseert Zumker. ,,Dergelijk gedrag mag gewoon niet.” Schakel hierbij ook de hulp van een vertrouwenspersoon in en stel de werkgever op de hoogte van de aangifte ,,Dan kan diegene er rekening mee houden.”

4. Regel een advocaat om je bij te staan
Mocht er een angstcultuur heersen die tot de hele bedrijfscultuur is doorgedrongen, dan is er ook de mogelijkheid om een advocaat in te schakelen, vertelt Aantjes. ,,Deze persoon kan je juridisch bijstaan, maar is in de praktijk vaak ook een coach in deze vaak langdurige zaken. Maar verwacht geen grote veranderingen. Als het echt aan de bedrijfscultuur ligt, dan vinden veranderingen vaak in kleine stapjes plaats en moet je een lange adem hebben. Vergeet ook niet dat klokkenluiders vaak veel opgeven, het is dus wel een risico.”

5. Zoek een andere baan
Als laatste optie is er dus de mogelijkheid om te stoppen bij de huidige werkgever. Zumker: ,,Maar zorg er wel voor dat je eerst een andere baan hebt gevonden. De werkgever heeft al genoeg verpest, dan moet je je vooral geen zorgen moeten maken over je inkomen.”

Bekijk hier al onze video’s over werk en carrière: