Is de ergste krapte op de arbeidsmarkt nu voorbij?

Volgens het CBS zijn er voor het eerst in twee jaar minder openstaande vacatures dan in het voorgaande kwartaal. Ook op de vacaturepagina’s van Intermediair en Nationale Vacaturebank, waar ruim 65 procent van alle vacatures in Nederland op is vertegenwoordigd, is deze trend zichtbaar. In vergelijking met de piek van de krapte – het tweede kwartaal van 2022 – staan er nu 17.000 vacatures minder online.

Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom bij het CBS, waarschuwt voor te veel enthousiasme bij werkgevers. ,,We moeten niet denken dat de krapte voorbij is. Het derde kwartaal van 2022 staat nog steeds in de top 3 krapste kwartalen van de afgelopen 50 jaar.’’ Voor soortgelijke spanning moeten we volgens hem terug naar de jaren 70.

Waar vorig kwartaal per 100 werklozen nog 143 vacatures open stonden, zijn dat er nu 121 – een daling van 15,38 procent in drie maanden. Werkgevers krijgen vacatures die ze nog open hebben staan steeds moeilijker gevuld.

Dat komt deels omdat ruim 72 procent van de beroepsbevolking aan het werk is. Dat zijn 9,6 miljoen mensen; een record. ,,De poel waaruit werkgevers kunnen vissen, is daardoor kleiner geworden’’, zegt Van Mulligen. ,,Daarom worden openstaande vacatures moeilijker vervuld. Bovendien vragen veel vacatures om specifieke competenties waar veel werkzoekenden niet over beschikken, omdat ze daar niet voor zijn opgeleid.’’

Dit is ook terug te zien in de cijfers van Intermediair en Nationale Vacaturebank. In de bouw- en technieksector, waar werkgevers staan te springen om praktisch geschoolde assembleurs, installateurs en monteurs, is de krapte nog steeds heel groot (zie eerste tabel hieronder). De meeste werkzoekenden zijn op de vacaturesites juist op zoek naar werk in kantoorfuncties (zie tweede tabel hieronder), bijvoorbeeld naar werk als web- en multimediaontwikkelaars of telefonist.

Er is niet alleen een disbalans in vraag en aanbod, er speelt meer op de arbeidsmarkt, zegt Kees van Uitert. Hij is arbeidsmarkteconoom en directeur-eigenaar van het Expertisecentrum Arbeidsmarkt. ,,Volgens mij zijn er twee dingen aan de hand. Ten eerste stijgt het ziekteverzuim de afgelopen jaren angstvallig snel. Met steeds minder mensen moeten we meer werk verzetten, waardoor de werkdruk toeneemt. En de mensen die er zijn, moeten zich meer bezighouden met het afleggen van verantwoording dan met werken zelf. We veranderen langzaam in een verantwoordingseconomie.’’

Ten tweede is het aantal flexwerkers en zzp’ers in Nederland met zo’n 1,4 miljoen groter dan waar ook ter wereld’, zegt hij. ,,Dat zijn mensen die zich niet volledig aanbieden op de arbeidsmarkt, waardoor ook deze groep debet is aan de krapte. Dat terwijl slechts een deel van de mensen die kiezen voor een zzp-bestaan ook daadwerkelijk succesvol is en van het zzp-baan kan leven.’’

Wat volgens de arbeidsmarkteconoom niet helpt, zijn de keuzes van scholieren. Van Uitert: ,,Zowel op het mbo als in het hoger onderwijs laten studenten zich te veel leiden door wat ze leuk vinden en te weinig door arbeidsmarktperspectief. Daarnaast kiezen ze vaak voor opleidingen die voorsorteren op krimpberoepen waarin werkgelegenheid verdwijnt door automatisering.’’

Hoewel het aantal openstaande vacatures het afgelopen kwartaal daalde en het aantal gecreëerde banen toenam, daalde ook het aantal werklozen. Er kwamen 59.000 gecreëerde banen bij, en de werkloosheid nam toe met 45.000 mensen. Hoe kan dat?

CBS-hoofdeconoom Van Mulligen: ,,De krapte op de arbeidsmarkt is groter dan de simpele cijfers van 121 vacatures op 100 werklozen. Zo zijn veel nieuw gecreëerde banen bedoeld voor specifieke doelgroepen, zoals mensen die een beschutte werkplaats nodig hebben.’’

Daarnaast ziet Van Mulligen een toename in het aantal faillissementsaanvragen van bedrijven. ,,Deze werkgevers moeten daardoor personeel ontslaan.’’ Gezien de lichte daling van het aantal openstaande vacatures komt een deel van deze groep werkzoekenden snel weer aan werk. ,,Maar er zijn ook veel mensen met specifieke vaardigheden die door bijvoorbeeld automatisering moeilijker een baan vinden en voor een langere periode werkloos zijn.’’

Bestaat er een kans op een recessie? Van Mulligen en Van Uitert onderschrijven die conclusie en denken dat het zo’n vaart niet zal lopen. ,,De ontwikkelingen op de arbeidsmarkt lopen altijd achter op de economische actualiteit’’, zegt Van Mulligen. ,,De arbeidsmarkt is nu nog zo krap dat er wel een heel ernstige recessie moet zijn wil die tot grote werkloosheid leiden.’’ Een recessie kan ook heilzaam werken voor de economie, zegt hij. ,,Personeel dat vrijkomt door faillissementen, kan door andere werkgevers in dienst worden genomen.’’

Volgens Van Uitert blijft het koffiedik kijken. Toch denkt hij dat het mee gaat vallen. ,,Waar ik me wel grote zorgen om maak, zijn de beperkte mogelijkheden tot om- en bijscholing in Nederland. Tijdelijke oplossingen, zoals de voltijdsbonus of het beperkte STAP-budget, zijn niet toereikend. De vijver waaruit werkgevers vissen moet groter worden. Dat kan door structurele investeringen in om- en bijscholing, waardoor we weer mensen kunnen opleiden voor een krapteberoep.”

Bekijk hier al onze video’s over werk en carrière: