Eerste onderzoek naar effect automatisering op werknemer zélf: salaris daalt

Na vijf jaar vertrekt ongeveer 8 procent van de werknemers een bedrijf als gevolg van automatisering. Dat is een kwart meer mensen dan bij een ‘normaal bedrijf’, maar veel minder dan bij een reorganisatie, geeft CPB-onderzoeker Wiljan van den Berge aan. Het onderzoek is een samenwerking van het CPB, Universiteit Utrecht en Boston University over de periode tussen 2000 en 2016. ,,Heel grof kun je zeggen dat 9 procent van de werknemers in Nederland werkt bij een bedrijf dat automatiseert, daarvan raakt 8 procent z’n baan kwijt", aldus Van den Berge.

Zo’n ontslag blijft niet helemaal zonder financiële gevolgen: de groep werknemers die vertrekt, verliest volgens het CPB gemiddeld 50 procent van het jaarlijks inkomen na vijf jaar. Dat is overigens niet omdat ze in hun nieuwe baan minder gaan verdienen, maar vooral omdat ze een periode werkloos thuis zitten. Dat verlies vangen ze deels op met uitkeringen. ,,Je kunt mensen helpen bij het aanleren van nieuwe vaardigheden waardoor ze zich beter kunnen aanpassen op nieuwe technologieën”, aldus Van den Berge. Uit eerdere onderzoeken is bovendien gebleken automatisering niet leidt tot minder banen, zo lang de productiviteit blijft toenemen, komt er elders weer nieuw werk bij. 

Mensen die al langer, minimaal drie jaar, bij een bedrijf werken hebben na vijf jaar een 24 procent hogere kans te vertrekken. Vaak zijn het oudere werknemers met een hoger inkomen die hun baan kwijtraken als gevolg van automatisering. Daar heeft Van den Berge twee mogelijke verklaren voor. Enerzijds omdat ze waarschijnlijk relatief duur werk doen en dat het dus juist daar interessant is om te automatiseren. Anderzijds omdat er bij automatisering vaak ook sprake is van een reorganisatie. ,,Het is vaak het middenmanagement dat dan vertrekt”, aldus Van den Berge. In het onderzoek is geen onderscheid gemaakt in de verschillende oorzaken.

Ben Rogmans, directeur van Arbeidsmarktkansen.nl en medeoprichter van onderzoeksbureau Intelligence Group, schreef vorig jaar het boek Geen Paniek! Maar ook jouw baan gaat eraan. Hij heeft in de praktijk met deze groep te maken en herkent zich in de bevindingen van het CPB. ,,Heel generaliserend gezegd: vaak gaat het om 45-plussers die al twintig jaar lang hetzelfde werk doen. Zij hebben grote moeite om een omslag te maken.” Dat ligt volgens Rogmans aan de scholingsfondsen, die zich vooral richten op de eigen sector, het feit dat het moeilijk is om over te stappen van pensioenfonds en bovendien is verhuizen ook nog eens peperduur. ,,Veel mensen denken: mijn tijd zal het nog wel duren. Maar ook al gaat het langzaam, je zal het niet altijd tot het einde volhouden”, aldus Rogmans.

Neem het heft zelf in handen, adviseert Rogmans. ,,Er vallen twee dingen op. Je ziet ten eerste dat ze allemaal wel weer ergens terechtkomen. Tegelijkertijd zie je dat hoe beter het sociale plan is, hoe funester het is.” Met andere woorden: hoe meer mensen die hun baan verliezen een vangnet hebben, hoe minder de noodzaak is om zich om te scholen en weer aan het werk te gaan. ,,Vakbonden zijn vaak trots als ze een sociaal plan uitonderhandelen, maar als mensen langer dan zes maanden thuiszitten, lopen ze een achterstand op.”

Lees de beste artikelen op het gebied van werk en carrière via onze wekelijkse nieuwsbrief!