Frans Willem Verbaas wil nog één keer terug naar de basis: kerk-zijn in tijden van karigheid

Dominees zijn slechts voorbijgangers, heet dat dan in kerkelijke kringen. Voor Verbaas (59) is dat niet anders. ,,Je komt voor een keuze: of hier nog zeven jaar verder gaan of nog één keer ergens opnieuw beginnen. Dat kan verfrissend zijn voor predikant én gemeente. De een zal verdrietig zijn dat ik weg ga, de ander hangt misschien de vlag uit. Al hoop ik dat laatste niet.”

Zijn vertrek naar de Protestantse Gemeente Langezwaag/Luxwoude/Jonkerslân i.c.m. Tijnje-Terwispel gaat ook de elfde woonplaats voor Verbaas betekenen. Dat maakt de cirkel rond, want 35 jaar geleden begon zijn predikantenloopbaan in Friesland. Maar wat na de komende zeven jaar? ,,Ik hoop daar ergens te kunnen blijven, daar alsnog te wortelen. Als je vaak verhuist, wortel je namelijk niet in een huis of stad, maar in iets anders: je geloof, je relatie, je gezin, of in de dingen die je doet.” Overigens: echtgenote Marianne krijgt wel de ‘rode stopknop’, zoals Verbaas het noemt. ,,Als zij na mijn pensionering daarop drukt, blijven we niet daar, maar gaan we richting midden of westen van het land.”

Maar zover is het nog lang niet. Eerst maar eens afscheid nemen van Heusden, het stadje waar hij de afgelopen bijna acht jaar ‘liefde voor heeft gekregen’. Niet alleen voor de fraaie panden, ook voor de mensen en de Protestantse Gemeente. ,,Hier bestaat de menselijke maat nog, er is weinig gezeur en gedoe. Je kunt er volop gemeente zijn.”

Wat bij die betrokkenheid zeker meespeelt, is dat de Protestantse Gemeente Heusden een echte streekgemeente is met veel leden en kerkgangers uit bijvoorbeeld het Land van Heusden en Altena. Mensen die de kerken daar soms net wat te behoudend vinden. Zo’n zestig procent van de kerkgangers (in normale tijden 175 tot 200 in de ochtenddienst) komt ‘van de overkant’. ,,Dat zijn gemotiveerde en betrokken mensen. Ze hadden ook kunnen zeggen ‘we stoppen met de kerk’, maar ze komen de brug over, brengen de kinderen hierheen voor catechese, doen hier mee aan activiteiten.”

Van dat laatste zijn er flink wat. Dat heeft ook een ‘gevaar’. Verbaas: ,,Je moet uitkijken dat je geen evenementenbureau wordt.” Juist ook door al die activiteiten was het hard werken, aldus Verbaas. ,,Soms dacht ik: is er nog wel tijd voor de preek of voor zomaar een bezoekje. Het werk kan je behoorlijk opzuigen. Dan is het belangrijk ook iets voor jezelf te hebben. Voor mij was dat het schrijven van boeken en romans en verhalen, onder meer over het naoorlogse Heusden” 

De Protestantse Gemeente trad de afgelopen jaren onder Verbaas vaak naar buiten: kerstvieringen op de Vismarkt, QR-kerstwandelingen door de vesting, de kerk open tijdens de kerstmarkt, een foto-expositie buiten de kerk om te laten zien wat er binnen allemaal gebeurt. Het valt ook buitenkerkelijken op. ,,Mensen zeiden: vroeger stond de kerk met de rug naar de wereld, nu met het gezicht.”

Is het dan alleen maar hosanna in Heusden? Nou nee. ,,De tijdgeest van secularisatie en individualisering gaat ons niet voorbij. Mensen komen door onze activiteiten niet opeens massaal naar de kerk. Aan de andere kant, we merken net als in andere kerken dat de onlinekerkdiensten tijdens corona erg goed worden bekeken; opgeteld hebben we dan meer ‘kerkgangers’ dan in een gewone kerkdienst. En toen we weer mochten opschalen qua aantallen kerkgangers, zaten we steeds aan het maximum.”

De Protestantse Gemeente mag dan goed draaien, de Gereformeerde kerk van Heusden is gesloten en verkocht, de Rooms-Katholieke kerk wordt momenteel omgebouwd tot appartementen. ,,De sluiting van de RK Kerk was erg verdrietig. Ook omdat er in de samenleving, los van een aantal katholieken, een zekere onverschilligheid over was. Dat is jammer, want in de kerk krijgt de samenleving een ziel, besef je dat het  om meer gaat dan geld verdienen en je eigen leven zo goed mogelijk inrichten. Dat we als mensen iets aan elkaar hebben en iets met elkaar moeten doen.”

Verbaas heeft een eigen pagina op Wikipedia. Een vorm van ijdelheid? ,,Ik heb de pagina niet zelf opgezet, dat is door anderen gebeurd - ik heb geen idee door wie - vooral nadat ik een paar boeken had geschreven. Dat gaat dan zo.”

Op de Wikipagina ook zijn lijfspreuk: ‘Heb God lief en doe wat je wilt’, van kerkvader Augustinus. Het kan zomaar worden uitgelegd als een vrijbrief om je gang maar te gaan. ,,Nee, dat is het zeker niet. Het is een beetje provocerend, het straalt de vrijheid, blijheid van het geloof uit. In veel geloven draait het om dingen doen omdat ze ‘moeten’. In het christendom moet het ook uit je hart komen. Wat je doet is geen vorm van afbetaling, maar je doet dingen uit dankbaarheid voor wat God voor jou doet. Als je gelooft, ga je vanzelf goede dingen voor anderen doen.”

Predikant in coronatijd, hoe is dat? ,,Niemand wordt vrolijk van corona. Wie alleen was, werd nog eenzamer. We zijn verdeelder en argwanender geworden. Dat vergt wel enige laveerkunst. Zo bad ik eens voor de wetenschappers die op zoek waren naar een vaccin. Er belde vervolgens iemand die zei dat hij daar niet zo blij mee was. Toen heb ik de formulering wat aangepast.” 

‘U vraagt, wij draaien’ dus? ,,Nee, zeker niet. Je doet dat om al die mensen in je gemeente bij elkaar te houden. Het is verstandig rekening te houden met verschil in opvattingen. Je bidt dan bijvoorbeeld voor de mensen die ons besturen, dat we elkaar vast mogen houden. Als predikant ben je een verbinder, zeker in de huidige tijd.”

Verbaas zegt ‘meer op de lijn van de verzoening te zitten dan op de lijn van het oordeel’. ,,Hou op met oordelen, wie zonder zonde is, werpe de eerste steen. Verdeeldheid is een groot probleem, ook rond het vaccineren. Er zijn van twee kanten vooroordelen. Ook het Evangelie is kritisch, maar altijd allereerst naar onszelf toe.”

Nu gaat Verbaas dus aan de slag in Friesland: vijf dorpen, twee kerkelijke gemeenten, drie kerkgebouwen; voor het eerst een gezamenlijke dominee. Kleinere kerkenraden, een eenvoudiger gemeenteleven. Toch heeft hij er zin in. ,,Het is een uitdaging om kerk te zijn niet in de overvloed, maar in de karigheid. Om toch opgewekt te zijn, blij te zijn met wat je hebt en doen wat je kunt. Terug naar de basis dus.”