De panenka is jarig: de mooiste, slechtste en knulligste pogingen op een rij

Antonín Panenka staat niet meer bekend om zijn 76 doelpunten voor Bohemians Praag of zijn 59 interlands voor de Tsjecho-Slowaakse ploeg. Nee, Panenka vergaarde pas echt roem na zijn winnende strafschop in de penaltyserie van de EK-finale in 1976. Zo groeide Panenka uit tot de naamgever van de meest gewaagde strafschop van de voetbalvelden. ,,Ik denk dat ik voor de rest van mijn leven in een fabriek had moeten werken als ik in de finale had gemist’’, blikte Panenka jaren later lachend terug op zijn bewonderenswaardige strafschop.

De speler die de panenka op het belangrijkste moment uitvoerde, luistert naar de naam Zinédine Zidane. Een panenka in de finale van het Wereldkampioenschap voetbal getuigt van veel lef. Toch waagde de Fransman het erop in 2006, in het duel met Italië. Na zeven minuten mocht de middenvelder aanleggen en stiftte hij de bal via de onderkant van de lat ternauwernood over de lijn. Uiteindelijk werd Zidane's dappere poging niet beloond, want Italië was in de strafschoppenserie de betere. Die penaltyreeks beleefde Zidane vanuit de catacomben, nadat hij was weggestuurd na een legendarische kopstoot aan Marco Materazzi.

Het EK 2000 staat nog altijd bekend om het Nederlandse penaltytrauma. Het toernooi in eigen land eindigde in mineur na een dramatische strafschoppenserie tegen Italië. Frank de Boer, Paul Bosvelt én Jaap Stam bezweken vanaf elf meter onder de druk. De Italiaanse spits Francesco Totti wist zich wél raad met de spanning en vernederde de naar de rechterhoek duikende Edwin van der Sar met een feilloos stiftje. De vernedering was compleet.

Het definitieve keerpunt voor het Nederlands elftal, na magere jaren zonder deelnames aan eindtoernooien, werd bekrachtigd met een verdiende 2-0 zege op wereldkampioen Frankrijk. Op 16 december 2018 was Nederland de baas over het land dat zich enkele maanden eerder tot de beste ter wereld had gekroond. De tweede treffer van de avond stond symbool voor de Nederlandse wederopstanding en heerschappij: Memphis Depay scoorde met een prachtige uitvoering van de panenka, een eerbetoon aan de naamgever. De schoonheid van een geslaagde panenka zit 'm in de wanhopige pogingen van een keeper om de ultieme vernedering te voorkomen. Hugo Lloris probeerde met man en macht de bal alsnog te pareren, maar was kansloos.

De probleemloze 3-0 zege van NAC op provinciegenoot FC Den Bosch in november 2015 kreeg nog een flink staartje. NAC-spits Sjoerd Ars, die met twee goals en een assist de gevierde man was aan de kant van de Bredanaren, beleefde alsnog een rampzalige avond. De aanvaller zag zijn panenka-poging hopeloos mislukken en over de lat verdwijnen. NAC-coach Marinus Dijkhuizen was niet gecharmeerd van de poging van Ars. ,,Dit past niet bij NAC.’’ De spits moest zijn misser bekopen met straftraining.

Een pijnlijke misser op een belangrijk moment. Misschien schrikt Alexandre Pato nog wel eens wakker van zijn fatale strafschop in 2013. In de kwartfinale tussen Corinthians en Grêmio moeten strafschoppen uitwijzen welke ploeg doorstoomt naar de laatste vier. Braziliaans international en voormalig wonderkind Pato helpt zijn poging knullig om zeep. Zijn panenka belandt rechtstreeks in de handen van doelman Dida, die blijft staan en de boogbal rustig kan vangen. De misser betekent uitschakeling voor Pato en consorten.