Taboe op borstvoeding oorzaak hoge kindersterfte in Brabant eind negentiende eeuw, in Roosendaal vooral arbeidersgezinnen getroffen
TILBURG - Een taboe op het geven van borstvoeding aan kinderen zorgde eind negentiende eeuw voor een hogere kindersterfte. In Roosendaal werden vooral arbeidersgezinnen getroffen. Dat blijkt uit onderzoek van Evelien Walhout, die op 25 januari haar proefschrift An infants’ graveyard? Region, religion and infant mortality in North Brabant, 1840-1940 verdedigt aan Tilburg Univerity.
Delen per e-mail
Evelien Walhout wilde weten waarom tegen het einde van de negentiende eeuw de gezondheid van de Noord-Brabantse bevolking verslechterde, onder meer tot uiting komend in een relatieve toename van de babysterfte. Terwijl in andere delen van Nederland de zuigelingensterfte fors daalde, gebeurde in de overwegend katholieke provincies Noord-Brabant en Limburg juist het tegenovergestelde.
In haar proefschrift stelt de onderzoekster dat artsen in die tijd weliswaar de voordelen van borstvoeding kenden, maar dat veel Noord-Brabantse moeders ervoor kozen hun kinderen niet zelf te zogen. Religieuze zedelijke overwegingen, zoals het niet mogen ontbloten van de borst in het openbaar, maar ook lokale gebruiken veroorzaakten deze zwakke borstvoedingstraditie. Daarmee steeg de kans dat baby’s stierven aan acute spijsverteringsziekten, zoals diarree. Indertijd bestond er een duidelijk verband tussen religie, gezondheid en sterfte.
Katholieke context
De promovenda laat zien dat vooral baby’s in katholieke gezinnen lagere overlevingskansen hadden dan kinderen in protestantse, joodse en niet-religieuze gezinnen. Ook de aanwezigheid van veel katholieken in de omgeving was nadelig voor de overlevingskansen: de kerk bepaalde de normen, waarden en gebruiken met betrekking tot gezinsleven en kinderzorg.
Walhout stelt ook vast dat katholieke zuigelingen boven de rivieren soortgelijke risicoprofielen kenden. Katholieke ouders waren doorgaans minder geneigd borstvoeding te geven en zochten nauwelijks de hulp van een arts wanneer een baby ziek werd.
Regionale variatie
Noord-Brabant liet wel sterke contrasten zien: naast risicogebieden met een extreem hoge babysterfte lagen gebieden waarin gezinnen nauwelijks geconfronteerd werden met het vroegtijdig overlijden van hun pasgeborenen.
Roosendaal
In Roosendaal, waar 97 procent van de bevolking katholiek was, werden vooral arbeidersgezinnen getroffen door hoge kindersterfte als gevolg van acute spijsverteringsziekten. In boerengezinnen liepen baby’s juist minder risico om aan diarree te overlijden.
Het feit dat alle sociale groepen in Roosendaal in de zomermaanden een verhoogde kindersterfte kenden (door hogere temperaturen hadden bacteriën vrij spel) wijst op een zwakke borstvoedingstraditie onder alle lagen van de bevolking. Boerinnen waren wellicht eerder geneigd hun kinderen zelf te zogen. Maar waarschijnlijk profiteerden zij vooral van de beschikbare verse koemelk. Stadsbaby’s en -peuters kregen vaker pap, koe- of geitenmelk, aangelengd met vaak vervuild drinkwater.
Borstvoeding taboe
Walhouts onderzoek laat zien dat moeders en vaders weliswaar zelf beslisten over zorg en voeding, maar zich tevens lieten leiden door religieuze en lokale gewoonten. Borstvoeding werd in verband gebracht met seksualiteit en mede daardoor werd de medisch gestelde termijn van zes maanden borstvoeding nauwelijks behaald. In het Noord-Brabant van rond 1880 wezen lokale geestelijken het ontbloten van de borst in het openbaar sterk af, evenals predikanten in de orthodox-protestantse Noordwesthoek van de provincie.
De situatie van toen is vergelijkbaar met die in derdewereldlanden nu, waar borstvoeding het verschil tussen leven en dood bepaalt en baby’s vooral overlijden aan infectieziekten.
Tegenwoordig wordt borstvoeding nog altijd niet helemaal geaccepteerd. Maar het grote verschil tussen toen en nu is dat de gezondheidsvoordelen voor Nederlandse moeders en hun zuigelingen momenteel verwaarloosbaar zijn.
Roosendaalse baby's
Evelien gebruikte studies van artsen, geestelijken en wiskundigen, die destijds onderzoek verrichtten naar het verband tussen religie en specifieke ziekte- en sterftepatronen. Ze had toegang tot grote, unieke datasets, zoals de Historische Steekproef Nederlandse Bevolking. Ook had ze inzage in een dataset van de demografische kenmerken van alle Roosendaalse baby’s en peuters die na 1865 in de stad stierven, inclusief hun doodsoorzaak. Bijzonder, omdat individuele doodsoorzakenregistratie slechts voor weinig Nederlandse steden bewaard is gebleven.
Historica
Evelien Walhout is universitair docent aan de Universiteit Leiden. Als historica is ze gespecialiseerd in historische demografie en gendergeschiedenis. Zij doet vooral onderzoek naar ziekte- en sterftepatronen in het verleden. Ze werkt tevens voor diverse onderzoekscommissies, o.a. de Commissie Samson, naar seksueel misbruik in de jeugdzorg na 1945 (2012), en de Commissie De Winter, naar geweld in de jeugdzorg (2019). Voor de Radboud Universiteit Nijmegen deed ze onderzoek naar gedwongen adopties in Nederland in de periode 1956-1984.
Gratis onbeperkt toegang tot Showbytes? Dat kan!
Log in of maak een account aan en mis niks meer van de sterren.Lees Meer
-
duke challenge Gespannen Dick Jaspers stoot door naar halve finale Duke Challenge
Na tien maanden coronapauze mocht Dick Jaspers gisteren in Nistelrode uiteindelijk weer aan de bak in een groot driebandentoernooi. ‘De spanning gierde door mijn keel’. Het verhinderde de Willebrorder niet om soeverein door te stoten naar de halve finale van de Duke Challenge. -
PREMIUM
column Mannetjes met het IQ van een fietsbel
Tot u spreekt een gezonde wandelaar. Met een ongezonde hekel aan mountainbikers. En het wordt er niet minder op. -
PREMIUM
Column Godzijdank: eindelijk wordt de Sint Jan weer écht van de Roosendalers
Vrome Roosendalers gaan er prat op dat in het huis van de Heer altijd voor iedereen plek is. Zal best, behalve dan toch bij diens adresje aan de Markt in Roosendaal. -
In de knel door corona? Hier kan de Roosendaalse ondernemer terecht
ROOSENDAAL - Ik ben ondernemer en maak me zorgen over de financiën van mijn bedrijf. Wie kan ik bellen? Ik heb grote financiële problemen en ik ben bang dat mijn bedrijf het niet gaat redden. Wie kan mij helpen? -
Brand in woning in Roosendaal, bewoner uit voorzorg naar het ziekenhuis
ROOSENDAAL - In een woning aan de Heliotroopdijk in Roosendaal woedde maandagmiddag brand. Een bewoner is uit voorzorg naar het ziekenhuis gebracht.
-
PREMIUM
interview Geen hond op straat, dus de orgelman zit thuis: ‘De loop is eruit’
BERGEN OP ZOOM/ROOSENDAAL - Met het winkelend publiek verdween tijdens de lockdown ook de orgelman uit het straatbeeld van de binnensteden. In Roosendaal en Bergen op Zoom wordt Jules van Gehlen gemist. Sinds mensenheugenis staat Van Gehlen met zijn pierement in de stad. Nu zit hij werkloos thuis. ,,De loop is eruit.’’ -
Fotograaf Isa de Jong zoekt vijftig Roosendaalse helden
ROOSENDAAL - Portretteer vijftig helden uit Roosendaal! Geen geringe opgave voor een kunstenaar. Zeker niet als je in Rotterdam woont. Toch ging de van oorsprong Roosendaalse fotograaf Isa de Jong (22) de uitdaging aan. -
PREMIUM
Blue Monday? Niet voor deze positieve mensen
Vandaag is het Blue Monday, de meest deprimerende dag van het jaar. Wordt er gezegd. En dat in een periode waarin er al zo weinig te beleven valt. Toch? Nee hoor, er is altijd wel een lichtpuntje, dat bewijzen deze positieve West-Brabanders wel.