Rutte raakt zijn scherpte kwijt

Rutte heeft er een vaste uitdrukking voor. Hij is als premier 'de minister van Algemene Zaken, niet van álle zaken'. Geheel volgens dat mantra bemoeide Rutte zich naar eigen zeggen niet al te veel met de leugen van de inmiddels gevallen minister van Buitenlandse Zaken Halbe Zijlstra. Toen die twee weken geleden opbiechtte dat hij vanaf 2016 had gelogen dat hij in een datsja met Vladimir Poetin was beland, hield Rutte zich afzijdig.

Nogal verwonderlijk voor een premier die te boek staat als een enorme controlfreak die altijd gespitst is op politieke valkuilen. Als Rutte ook maar de zweem van een probleem ruikt, belt en sms't hij zich een breuk. Voormalig minister Edith Schippers nam zelfs de telefoon niet meer op als Rutte vijf keer in een kwartier belde om te checken of een potentieel politiek brandje al was gesmoord. En diezelfde Rutte zou het nu aan Zijlstra hebben overgelaten om met een biecht in de Volkskrant te komen?

Zelf noemt de premier het een 'inschattingsfout'. Maar iedereen die met hem heeft samengewerkt, kan zich dat nauwelijks voorstellen. PvdA-leider Lodewijk Asscher trok de lezing van Rutte openlijk in twijfel. Als vicepremier zag hij bijna vijf jaar lang dagelijks hoe Rutte als micromanager als een bok op de haverkist zat. ,,Iemand met zo veel ervaring?''

Maar juist die ervaring kan je inschattingsvermogen in de weg zitten, zegt oud-minister Hans Hillen. De CDA-politicus zag van dichtbij twee CDA-premiers tegen het einde van hun carrière ook inschattingsfouten maken die ze voordien nooit zouden hebben gemaakt. De loopbanen van Ruud Lubbers en Jan Peter Balkenende eindigden in schandaaltjes en gedoe. ,,Als je langer aan de macht bent, ga je dingen eerder relativeren.''

Uiteindelijk kun je het gevoel gaan missen van hoe bepaalde uitspraken of beslissingen worden uitgelegd. ,,Het gevaar van lang aan de macht zijn is dat je alles al een keer voorbij hebt zien komen'', zegt Hillen. ,,Waar je voorheen scherp was - loop dit niet uit de hand? - denk je na een zoveelste keer makkelijker: wat een opwinding om niks.''

Bovendien is Rutte loyaler dan goed voor hem is. Net als bij de gevallen VVD-bewindslieden Opstelten, Teeven, Van der Steur en Hennis bleef de premier tot het einde achter Zijlstra staan. Zo straalden de affaires ook op hem af. Steeds werden feiten - ook uit zijn naam - zo gunstig mogelijk voorgesteld. Of fouten pas erkend als ontkennen geen zin meer had.

,,Het ligt er ook aan wíe in zijn ploeg een fout maakt'', denkt Bram Peper. De PvdA'er werkte nauw samen met voorgangers van Rutte, Wim Kok en Joop den Uyl. Hij weet uit ervaring dat leiders die voortdurend problemen moeten oplossen vaak leunen op mensen die ze vertrouwen. Zekerheidjes, waar je met je drukke agenda dan geen omkijken meer naar hebt. ,,Juist Rutte werkt het liefst met vertrouwelingen. Met iemand als Opstelten en nu Zijlstra had hij zó'n robuuste relatie dat hij wellicht sneller dan bij anderen dacht: dit lost hij vast op.''

Rutte zelf doet er zo laconiek mogelijk over: ,,Mijn carrière is een aaneenschakeling van verkeerde politieke inschattingen'', grapte hij deze week. En tot dusver ook straffeloos. De kiezer vergaf hem in ieder geval.

In een peiling uit oktober bleek Rutte (na minister van Onderwijs Arie Slob), de minister die 'het meeste vertrouwen' geniet. En ondanks alle affaires en gebroken beloftes in het verleden, handhaafde de VVD zich in de laatste twee verkiezingen.

Hillen waarschuwt. Net als het CDA destijds is de VVD een geoliede publiciteitsmachine geworden. ,,Het verhaal van Zijlstra werd uitgevent om te laten zien hoe geschikt hij was voor zijn post. Uiteindelijk heeft iedereen daar een hekel aan en gaat zoeken naar onjuistheden. Rutte heeft onderschat dat al dat gespin op een gegeven moment tegen je gaat werken.''