‘Het is wenselijk dat ministers de woordvoerders van gelijke politieke huize hierop aanspreken’ staat in een van de maandag gepubliceerde ministerraadsnotulen - in totaal 37 pagina’s - van vergaderingen in 2019 over het toeslagendossier. 

Duidelijk is dat betrokken bewindspersonen het ‘activisme’ en ‘de strijd’ en ‘tegenwerking’ van coalitie-Kamerleden beu waren. In de notulen van 12 juli 2019 staat uitgebreid beschreven hoe minister Wouter Koolmees (Sociale Zaken, D66), premier Mark Rutte (VVD) en CDA-minister Wopke Hoekstra (Financiën) terugblikken op een fel Kameroverleg waarin een motie van afkeuring werd ingediend door de SP. 

Die vergadering trapt Koolmees af. Hij beklaagt zich (‘spreker is zeer ontstemd’) over het brede kritische front in de Tweede Kamer, van links tot rechts, van SP’er Renske Leijten tot coalitiepolitici als CDA’er Omtzigt en VVD’er Lodders: ‘De rol van coalitiefracties is weinig behulpzaam. (...) Het vraagstuk van activistische woordvoerders speelt ook bij andere fracties’, notuleert de secretaris. 

Lees hier zelf alle notulen. 

Premier Rutte reageert instemmend als Koolmees klaagt over activisme en tegenwerking, en toont zelf ‘weinig begrip’ voor woordvoerders die zich in de media profileren. Rutte heeft in de richting van partijgenoot Lodders ‘reeds het belang van eenheid in de coalitie’ benadrukt. Hoekstra is het eveneens met Koolmees en Rutte eens. De CDA-leider noemt de relatie tussen kabinet en coalitiefracties ingewikkeld: ‘Door De Jonge en spreker (Hoekstra, red.) is veel tijd en energie gestoken in het sensibiliseren van de heer Omtzigt, met overigens beperkt succes’, staat in het vergaderverslag. 

Hoekstra is niet blij met Omtzigt die ambtenaren van de Belastingdienst aanvalt: ‘De suggestie van de heer Omtzigt dat ambtenaren van het ministerie van Financiën incompetent zijn, is niet in goede aarde gevallen.’ Toenmalig staatssecretaris Menno Snel (Belastingdienst, D66) laat nog weten dat hij minder felle reacties wil vanuit de Tweede Kamer.

De suggestie dat het kabinet de Kamer om politieke redenen niet volledig heeft geïnformeerd ‘niet juist’, schrijft het kabinet aan de Tweede Kamer in een begeleidende brief bij de notulen.

Er worden twee redenen aangevoerd waarom sommige informatie niet naar de Kamer is gestuurd: in de eerste plaats omdat die info betrekking had op het handelen van individuele ambtenaren. ‘Hierbij speelt het principiële punt dat het handelen van ambtenaren geen zelfstandig onderwerp van het politieke debat zou moeten worden gemaakt. Bewindspersonen zijn immers politiek verantwoordelijk, terwijl ambtenaren zich niet kunnen uitspreken.’

Luister naar onze podcast Politiek Dichtbij

Als tweede reden wordt aangevoerd dat het lange tijd ‘staand beleid’ was om documenten die zijn opgesteld ten behoeve van intern beraad, in beginsel niet te verstrekken aan de Tweede Kamer. ‘Aan het belang van de bescherming van het in vertrouwelijkheid kunnen adviseren van bewindspersonen werd toen een doorslaggevend gewicht toegekend.’ In januari is het kabinet al teruggekomen op dit standpunt. Voortaan worden interne memo’s wel gedeeld. 

Premier Rutte zegt in november 2019 volgens de notulen: ‘Dit betekent niet dat conceptversies van ambtelijke stukken aan de Kamer hoeven te worden verstrekt. Dat zou immers de beleidsvoorbereiding op ambtelijk niveau ernstig belemmeren. Het kabinet dient dit duidelijk uit te dragen, ook indien de Kamer in deze kwestie een offensieve toon, bijvoorbeeld in de richting van betrokken ambtenaren, zou kiezen. Van belang is dat staatssecretaris Snel met deze aspecten rekening houdt in zijn toon bij de beantwoording van de Kamer.’ 

_{De tekst gaat verder onder de foto.}

De teksten over kritische Kamerleden zijn niettemin explosief. In de toeslagenaffaire kwamen leden van het kabinet en Kamerleden veelvuldig tegenover elkaar te staan. Voor het eerst wordt nu duidelijk hoe ministers achter de schermen klaagden over parlementariërs. Dat is extra saillant in een tijdperk dat iedereen op het Binnenhof niet uitgesproken raakt over het belang van een sterke Tweede Kamer, als ‘tegenmacht’ versus het kabinet. 

Zo kan het openen van de kabinetskluis ook als een politieke ‘doos van Pandora’ uitpakken en verhoudingen tussen beoogde coalitiepartijen nog verder onder druk zetten. Donderdag debatteert het parlement over de notulen. 

Bekijk al onze politieke video's in deze playlist