De Jonge ‘niet verrast’ door harde oordeel Rekenkamer: ‘Het was nou eenmaal crisis’

De Algemene Rekenkamer velt bij de jaarlijkse controle van de rijksuitgaven op Verantwoordingsdag een hard oordeel. Zo  ontbreekt bewijs of ingekochte beademingsapparatuur aan zorginstellingen wel is geleverd. Ook werden rekeningen voor testen betaald zonder te controleren of de aantallen wel klopten. Daarnaast ging van alles mis met aanbestedingsregels en werd de Kamer meer dan eens te laat geïnformeerd. 

Volgens het hoge college van Staat is het financiële beheer bij het ministerie ‘ernstig tekortgeschoten'. Ruim vijf miljard euro aan publiek geld is niet op de juiste wijze verantwoord, wat de Rekenkamer wijt aan ‘structurele zwakheden in de bedrijfsvoering'. 

Demissionair minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge zegt in een reactie dat het harde oordeel ‘niet als een verrassing’ komt. Wel wijst hij erop dat het ‘nou eenmaal crisis’ was: ,,Het was hozen, het was kopen wat je kopen kon, want er móest bescherming, beademingsapparatuur en testcapaciteit komen. En niet over zes weken, maar morgen.”

De Rekenkamer wijst er echter op dat het financieel beheer op Volksgezondheid al  jaren rammelt. ,,Er zijn al 17 jaar onvolkomenheden met subsidies", zegt president Arno Visser. 

Door corona kwam dit structurele probleem nog duidelijker aan de oppervlakte, stelt Visser. Al in september was duidelijk dat het op grote schaal mis ging met de aanschaf van test- en beschermingsmiddelen. De Jonge - verantwoordelijk voor de financiën van het departement - kwam echter pas begin dit jaar in actie om greep te krijgen op de uitgaven. Daardoor kon niet meer worden voorkomen dat er in de verantwoording ‘forse fouten en onzekerheden’ werden geconstateerd: onduidelijk is of het geld rechtmatig is besteed en of de bedragen precies kloppen. 

De Algemene Rekenkamer voerde de druk bij De Jonge flink op door begin april bezwaar te maken, een instrument dat slechts zelden wordt ingezet. Hierbij werd om een verbeterplan gevraagd, een verzoek dat de minister prompt inwilligde. Op 6 mei is daarom het bezwaar ingetrokken. Desondanks beoordeelt de Rekenkamer het tekortschietende financieel beheer als een ‘ernstige onvolkomenheid'. 

De Jonge erkent dat corona niet voor alle geconstateerde tekortkomingen opgevoerd kan worden. ,,Dat deel ik met de Rekenkamer. De financiële functie op VWS moet worden versterkt.”

Volksgezondheid is niet het enige ministerie dat ervan langs krijgt. Rijksbreed constateerde de Rekenkamer vijftig onvolkomenheden, met name op het terrein van financieel beheer, IT en informatiebeveiliging. Van 9,1 miljard euro aan rijksuitgaven staat niet vast of die volgens wettelijke regels juist zijn uitgegeven. Dit bedrag komt neer op 2,48 procent van de totale verplichtingen van het Rijk, terwijl de Rekenkamer een 'tolerantiegrens’ van 1 procent hanteert. Over nog eens 4,3 miljard euro aan uitgaven oordeelt het college dat de rechtmatigheid in het geding is, wat overigens niet betekent dat geld in verkeerde zakken is beland. 

Luister ook naar de podcast Politiek Dichtbij:

Een belangrijke oorzaak voor de kwalificatie ‘onrechtmatig’ is dat het kabinet vooral in het geval van corona het parlement niet vooraf informeerde voordat het tot uitgaven besloot. De Tweede Kamer, die het budgetrecht heeft en uitgaven eerst moet goedkeuren, kwam daardoor voor een voldongen feit te staan. 

Dit was naast corona ook het geval bij de totstandkoming van de Catshuisregeling, waarbij het kabinet besloot slachtoffers van de toeslagenaffaire 30.000 compensatie te geven. Volgens de Rekenkamer is met het passeren van het parlement ‘de hoeksteen van het democratisch bestel in het geding’.

De Algemene Rekenkamer noemt de uitkomsten van het jaarlijkse onderzoek ‘zorgelijk’ en plaatst daarom een kritische kanttekening bij de goedkeuring van de rijksrekening 2020. Over het jaar 2019 gebeurde dat ook al.