Belangrijkste verkiezingsnieuws: onderzoek naar historisch lage opkomst, wantrouwen in politiek

De opkomst bij de raadsverkiezingen is uitgekomen op 50,9 procent. Vier jaar geleden bracht 54,9 procent van de kiezers hun stem uit. 

Kamerfracties stelden vandaag dat het opkomst-diepterecord bij de gemeenteraadsverkiezingen ‘zorgelijk’ is en ‘voor een groot deel de schuld van de landelijke politici’. ,,We hebben ons het afgelopen jaar niet van onze beste kant laten zien”, stelt Derk Boswijk, campagneleider van het CDA. Sjoerd Sjoerdsma, campagneleider van D66, maakt zich zorgen over dit laagterecord. Want hoewel gemeenten steeds meer taken krijgen, is er steeds minder belangstelling voor de lokale politiek, schrijft hij op Twitter.

Meerdere partijen in de Tweede Kamer willen dan ook dat Hanke Bruins Slot, minister van Binnenlandse Zaken, laat onderzoeken waarom de opkomst zo historisch laag is. ,,Maar ik ga er vanuit dat politici het antwoord ook bij zichzelf zoeken en reflecteren op hun eigen optreden”, voegde PvdA-kamerlid Arib daar meteen aan toe. 

Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam, noemt het ‘zorgelijk’ dat de opkomst in haar stad zo laag is en wil onderzoeken hoe dat komt. De opkomst in de hoofdstad ligt volgens de voorlopige uitslag op 46 procent. In 2018 was dat 52,2 procent. ,,We hebben meer duidelijkheid nodig over de achterliggende redenen waarom mensen niet zijn gaan stemmen, zodat de gemeente de opkomst in de toekomst beter kan bevorderen”, aldus Halsema. ,,We laten daarom op korte termijn een onafhankelijk onderzoek uitvoeren.”

In Rotterdam kwamen nog minder mensen naar de stembus: slechts 38,9 procent. In 2018 was dat nog 47 procent. Ook burgemeester Ahmed Aboutaleb wil dat er een onafhankelijk onderzoek komt naar de oorzaken van de lage opkomst in zijn stad. Aboutaleb noemde het woensdag al teleurstellend dat minder dan vier op de tien Rotterdammers de moeite hebben genomen om te gaan stemmen. Hij voegde daar donderdag aan toe dat hij niet alleen teleurgesteld, maar eigenlijk ook ‘heel verdrietig’ is over de opkomst.

Vooraf werd al gevreesd voor de lagere opkomst. De oorlog in Oekraïne overschaduwde deze stembusgang. Peilers stellen dat die zorgen over de Russische invasie de aandacht voor deze verkiezingen wegdrukte. Diverse landelijke kopstukken kwamen ook niet toe aan campagnewerk. 

Afkeer van de politiek zou gezorgd hebben voor een opkomst-diepterecord van ongeveer 51 procent, en voor een recordaantal van ruim een derde van de stemmen voor lokale partijen. Dat concludeert EenVandaag na onderzoek dat is uitgevoerd op donderdag onder bijna 15.000 leden van het Opiniepanel. Van de niet-stemmers noemt 55 procent het wantrouwen in de politiek als reden om thuis te blijven. Als tweede reden werd door 34 procent ‘geen vertrouwen in de lokale politiek’ opgegeven, gevolgd door het gevoel dat de stem geen invloed heeft (18 procent).

Slechts 5 procent wees de oorlog in Oekraïne aan als reden om geen stem uit te brengen. Politicoloog aan de Universiteit Leiden Simon Otjes vermoedde eerder juist dat de oorlog een belangrijke oorzaak was voor de lage opkomst. Volgens hem kregen veel kiezers door de aandacht voor de oorlog waarschijnlijk het gevoel dat de verkiezingen voor een nieuwe gemeenteraad dit keer minder belangrijk waren.

Onderstaande kaart geeft het percentage mensen aan dat dit jaar kwam stemmen in jouw gemeente, ook vergeleken met dat van vier jaar geleden. Tekst loopt door onder de kaart.

De stemmen gingen meer dan eerder naar lokale partijen: samen scoren zij 36 procent, omgerekend ruim 3400 van de dik 8000 raadszetels. Het CDA levert als verwacht wat in, maar met 11,2 procent van de stemmen niet zoveel als peilers voorspiegelden.

De VVD is de grootste landelijke partij in de raad, met 11,5 procent van de stemmen (dat was in 2018 nog 13,1). VVD-leider en premier Mark Rutte vierde die koppositie gisteravond in Den Haag, maar benadrukte dat de lage opkomst een beroerd gegeven is. Volgens Rutte speelt de ‘verschrikkelijke oorlog’ in Oekraïne de verkiezingen parten, omdat daar minder aandacht voor was in aanloop. ,,Maar dat moeten we analyseren.”

Vooral het verlies voor de SP is pijnlijk: de partij van Lilian Marijnissen gaat van 4,2 procent in 2018 naar 2,7 procent nu, de grootste daling van deze verkiezingen. Marijnissen moest zelfs de leidende positie in SP-hometown Oss inleveren. Daar won een lokale partij nu de verkiezingen.

D66, GroenLinks en CU verliezen licht, de PvdA noteert juist een bescheiden winst. De Partij voor de Dieren wint terrein, net als lokale nieuwkomers van Volt, Bij1, BvNL en Forum voor Democratie. 

Terwijl in veel grote steden de uitslag eerder donderdag al bekend was, laat de officiële uitslag in Amsterdam en Eindhoven lang op zich wachten. In de hoofdstad is donderdagavond 95 procent van de stemmen geteld. Wel is bekend dat PvdA de grootste partij in Amsterdam wordt, waar dat vier jaar geleden nog GroenLinks was. Partijleider Lilianne Ploumen gooide er woensdagavond een euforische toespraak tegenaan: ,,Hoe is het met jullie?! Goed?! Dat komt omdat Amsterdam rood kleurt! Wij zijn de grootste van Amsterdam!” 

Voormalig PvdA-leider, oud-vicepremier en ex-wethouder in Amsterdam Lodewijk Asscher gaat vanaf maandag in de hoofdstad kijken welke partijen samen een coalitie kunnen vormen. Hij is aangesteld als verkenner. PvdA-fractievoorzitter Marjolein Moorman heeft Asscher gevraagd.

In Eindhoven, waar de officiële uitslag eveneens nog op zich laat wachten, vindt een grotere verschuiving in het politieke landschap plaats. Vier jaar geleden was de VVD het populairst. Ditmaal is dat GroenLinks. VVD is terug te vinden op de derde plaats, na het CDA.

Bekijk met onderstaande kaart de uitslag in jouw gemeente. Klik of zoek op je gemeente en daarna op coalitiebouwer om te kijken welke coalities er mogelijk zijn. 

Bekijk hier onze video’s over de verkiezingen: