De plaats in het gezin kan veel verklaren

Zo noemt Linda Blair de wetenschap dat iemand het oudste kind is, het jongste, het middelste of enig kind. Blair, klinisch psycholoog, publicist en schrijver van een aantal boeken over opvoeding, put voor haar bevindingen onder andere uit tientallen jaren ervaring in haar eigen praktijk in het Engelse Bath. Ze leerde patronen ontdekken bij haar overspannen, angstige en verdrietige cliënten. Het viel haar op dat uiteenlopende mensen die in hun families het oudste, jongste of enige kind waren bepaalde karaktertrekken met elkaar gemeen hadden. Ze schreef er een boek over, met de heldere titel Je plaats in het gezin.



Blair zag opmerkelijk vaak een groot verantwoordelijkheidsgevoel bij oudste kinderen en jongste kinderen die gemakkelijk teleurgesteld worden. Middelste kinderen laten zich volgens haar nogal eens door anderen overhalen, terwijl ze bij enige kinderen herhaaldelijk perfectionisme en veel zelfvertrouwen tegenkomt.



Natuurlijk spelen ook andere factoren een rol bij hoe je je ontwikkelt, benadrukt ze. Echtscheiding of een andere ingrijpende gebeurtenis ('flitsmomenten'), ziekte in de familie, het leeftijdsverschil tussen broers en zussen, erfelijke en omgevingsfactoren kunnen medebepalend zijn voor hoe en wie je wordt. Maar geboortepositie speelt volgens Blair zeker ook een rol omdat het alles heeft te maken met de dynamiek tussen ouders en kinderen, en tussen kinderen onderling. Een enig kind krijgt alle aandacht. Een tweede kind is al 'gewoner'. Ouders laten misschien minder toe dan bij hun eerste. Volgt er nog een broer of zus, dan moet de aandacht van de ouders worden verdeeld over meerdere kinderen. Ze kunnen jaloers worden en met elkaar moeten knokken om aandacht, speelgoed of eten. Ook dat heeft invloed op hoe de gezinsleden met elkaar omgaan.



Als typische kenmerken van het oudste kind noemt zij onder andere: graag de leiding willen hebben, betrouwbaarheid. Zij stellen hoge eisen aan zichzelf. Bij middelste kinderen ziet zij verder dat zij vaak toegeven aan groepsdruk. Ook kunnen zij als bemiddelaar bij conflicten zorgen dat de harmonie wordt hersteld. Jongste kinderen, zeker in een groter gezin, worden volgens Blair opvallend vaak teleurgesteld en voelen zich snel in de steek gelaten. Ze zijn vaak creatief en vindingrijk, maar ook opstandig. Zij moeten immers meer hun best doen om aandacht te krijgen. Enig kinderen, tot slot, kunnen het goed vinden met volwassenen maar kunnen ook goed alleen zijn. Zij doen het vaak goed op school; door de rust thuis konden zij daar immers al hun energie insteken.



Grafisch vormgever David Launspach (26) kon als enig kind al goed met volwassenen omgaan. "Ook wel met andere kinderen, maar als die er niet waren, zat ik vaak op schoot bij mijn moeder en luisterde naar haar gesprekken met familie of vrienden." Hij zou dagen alleen kunnen zijn. "Niemand die aan je kop zeurt, heerlijk. Wat je niet kent, mis je niet. Bij vriendjes was het altijd gezellig, maar ik vond het thuis ook wel lekker rustig."



Eenzaam of onwennig met leeftijdgenoten heeft hij zich nooit gevoeld. "Ik leerde juist heel snel vrienden maken, ook tijdens vakanties. Ik ben behoorlijk zelfstandig opgevoed. Mijn ouders werkten allebei. Ik zag ze wel regelmatig maar ze waren ook veel weg. Een goede vriendin van mijn moeder was mijn vaste oppas. Ik heb veel alleen leren spelen, maar ook vaak met andere oppaskinderen bij haar thuis."



Het gezin waar hij opgroeide, noemt hij warm maar niet knuffelig. "Met mijn vader stoeide ik vooral, bij mijn moeder zat ik vaak op schoot. Ze was wel overbezorgd. Misschien ben je extra zuinig op één kind? Ze verwende me heel erg en deed alles voor me. Later merkte ik bij andere kinderen dat het niet zo vanzelfsprekend was om alles te krijgen wat je wilde."



Enig kind zijn, heeft volgens Blair ook nadelen. Zij zouden zich snel ongemakkelijk voelen met leeftijdgenoten omdat ze thuis niet hebben geleerd om met broers en zussen te concurreren en hun plek op te eisen. Ook zouden enige kinderen vaak erg perfectionistisch zijn: als kind werden zij immers vaak bewonderd, dus stelden zij later ook hoge eisen aan zichzelf. Tot slot zouden enige kinderen moeilijk tegen wanorde kunnen; chaos en problemen werden vroeger immers opgelost door volwassenen, waardoor een enig kind dat zelf niet zo goed leerde. "Perfectionistisch ben ik zeker. En ik verwacht het ook van anderen. Die kunnen daar niet altijd aan voldoen. Daar baal ik soms van."



De enige periode dat hij wel een broer of zus miste, was toen zijn ouders uit elkaar gingen. Zijn vader woonde al een deel van de week elders toen David 12 jaar was. Pas vier jaar geleden zijn ze officieel ('en in harmonie') gescheiden. "In de puberteit heb ik er uit schaamte niet met mijn vrienden over gepraat. Toen miste ik wel broers of zussen om mee te praten."



Zijn vriendin Martine (23) is trouwens een middelste kind uit een druk gezin van vier kinderen en 'heel makkelijk, soms chaotisch'. "Ik wil dingen graag perfect, van haar hoeft dat niet. We vullen elkaar wel aan. Je schopt elkaar soms tegen de schenen om elkaar scherp te houden."



Freelancefotograaf Suzanne van de Kerk (39) was thuis de jongste van 2 dochters. Vooral tijdens vakanties speelden ze veel samen én hadden ze soms ruzie. Thuis hadden ze ieder hun eigen interesses. "Ik kon goed alleen spelen maar was ook stoer en deed veel stoute dingen, zoals stiekem in bootjes varen. Ik zocht af en toe grenzen op zonder dat ik er heel erg overheen ging. Mijn zus was veel meisjesachtiger." Suzanne was wel eens jaloers op haar. "Zij kreeg soms dingen waar ik nog te klein voor was. Toen zij een nieuwe fiets kreeg, kreeg ik bijvoorbeeld haar oude. Maar het allerergste vond ik dat ik eerder naar bed moest, ook omdat ik dacht dat dán pas het kaasplankje op tafel kwam. Maar mijn zus vond juist dat ik veel meer mocht dan zij. Ze zei wel eens: ik heb altijd de paden voor jou gebaand dus jij had het makkelijker."



Het gezin waar Suzanne opgroeide was 'heel sociaal'; haar vader was dominee, haar moeder maatschappelijk werkster. "We leerden om lief en behulpzaam voor andere mensen te zijn. Dat heb ik nog steeds. Empathie is mooi, maar soms schiet ik daar een beetje in door."



Jongste kinderen zijn volgens Linda Blair vaak ongeorganiseerd en minder doelgericht, omdat anderen vaak dingen voor ze regelden. Bovendien zijn ze vaak creatief en vindingrijk en gaan ze liefst hun eigen weg. In hoeverre klopt dat? "Ik ben tamelijk chaotisch en niet zo goed in ordenen, maar ook altijd heel doelgericht geweest in wat ik wilde worden: kunstenaar. Het werd fotograaf. Ik ben heel snel voor mezelf begonnen. Uit noodzaak, maar het past ook het best bij me omdat ik altijd heel zelfstandig ben geweest."



Als negatieve kenmerken van een jongste kind noemt Blair dat zij een laag zelfbeeld kunnen hebben en behoorlijk aan zichzelf kunnen twijfelen. "Dat klopt allebei wel. Ik ben in veel dingen nogal zwart-wit: ik kan erg twijfelen maar ik ben ook streberig. Stiekem wil ik gewoon de beste zijn. De basis is heel sterk, afgewisseld met vlagen van onzekerheid."



Linda Blair – Je plaats in het gezin.



Forte Uitgevers, Baarn. Prijs 17,95 euro.



reageren?



gezondheid@wegener.nl