Oogstfoto uit vervlogen tijden. foto CODA archief

Landbouw moet roer omgooien

GASTOPINIEOok Noord-Brabant is opgeschrikt door de grootschalige mestfraude en gesjoemel met het aantal koeien, waardoor het gevaar voor de volksgezondheid toeneemt. Een radicale koerswijziging van de landbouw is noodzakelijk.

Redactie 07-02-18, 15:00 Bron: BN DeStem

door Jules Iding

Boeren-voormannen huilen krokodillentranen en boerenminister Carola Schouten wil hard tegen de megafraude optreden. Dat maakt geen einde aan de diepe crisis die de sector in zijn greep houdt. Een koerswijziging is nodig.

Het gemengde agrarisch gezinsbedrijf waarin er evenwicht was tussen de productie van melk, vlees en veevoer met het milieu, is grotendeels uit de markt geprijsd
Jules Iding

Onder de visionaire boerenvoorman en politicus Sicco Mansholt werd in de jaren 60 van de vorige eeuw de basis gelegd van de grootschalige ondernemerslandbouw. Mansholt wilde de honger uitbannen en de boerenstand verheffen door ze een goed inkomen te bieden. Schaalvergroting, specialisatie en intensivering leken daarvoor noodzakelijk. De intensieve veehouderij werd geboren.

Al in 1972 kwam Mansholt mede onder invloed van de Club van Rome tot de conclusie dat hij de verkeerde weg was ingeslagen. Er werd meer dan voldoende voedsel geproduceerd, maar lang niet alle boeren verdienden een redelijk inkomen en de schaalvergroting en intensivering gingen ten koste van natuur, milieu en landschap. Mansholt bleef een roepende in de woestijn.

We zijn nu 45 jaar verder en wat is het resultaat? De agrarische sector, daarin gesteund door de politiek en de Wageningse wetenschap, wist van geen wijken. Schaalvergroting en specialisatie zijn in de hoogste versnelling doorgegaan. Het gemengde agrarisch gezinsbedrijf waarin er evenwicht was tussen de productie van melk, vlees en veevoer met het milieu, is grotendeels uit de markt geprijsd. Er wordt veel meer voedsel geproduceerd dan we in ons land nodig hebben. Nederland, met zijn 0,04 procent van het aardoppervlak, behoort nu met zijn voedselexport tot de top van de wereld. Daarvoor wordt er immens veel veevoer geïmporteerd en blijft er een overvloed van mest in ons land achter.

Achteruitgang

De relaties tussen aarde, boer en consument raken steeds verder verstoord
Jules Iding

De keerzijde van de medaille is dat zich op het platteland een ecologische ramp voltrekt. Het aantal broedvogelparen op het boerenland is de laatste 25 jaar met 75 procent achteruit gegaan, het aantal vogelsoorten met 45 procent. De biomassa aan insecten in natuurgebieden is met 75 procent gedaald. In de weilanden verdringt het Engels raaigras alle andere planten. Op de maïsakkers, graanakkers en groenteteeltpercelen worden alle planten die er van nature voorkomen kapotgespoten met landbouwgif. Het grondwater is aanzienlijk gedaald en de bodem is meestal zo dood als een pier. In het landschap heeft kaalslag plaatsgevonden. De meeste houtwallen, ruige overhoeken en bloemrijke slootkanten zijn verdwenen. Megastallen domineren het landschap.

De intensieve veehouderijen hebben ook steeds grotere effecten op onze gezondheid. Maar liefst 50.000 tot 100.000 mensen zijn in de laatste 10 jaar besmet geraakt met de Q-koorts. Daarvan zijn er inmiddels 76 overleden. Honderden patiënten zijn er slecht aan toe. Hun leven wordt geruïneerd door chronische vermoeidheid, spier- en gewrichtspijnen, arbeidsongeschiktheid, depressiviteit, suïcidaliteit en financiële nood. De relaties tussen aarde, boer en consument raken steeds verder verstoord. Het verzet tegen megastallen en mestfabrieken groeit. De overheid en landbouwwetenschap lopen achter de feiten aan. Geen enkele doelstelling om aan deze onverkwikkelijke gang van zaken een einde te maken, wordt gehaald. Van een fundamentele koerswijziging is geen sprake. Het blijft dweilen met de kraan open.

Veel te veel

Veel boeren zijn door deze ontwikkelingen de band met de samenleving verder aan het verliezen. Belangrijkste oorzaak? Veel te veel dieren en dus veel te veel mest. De nieuwe regering profileert zich als een vooruitstrevend klimaatkabinet, dat voorop wil lopen om de doelen van het klimaatakkoord van Parijs te halen.

Boeren die er zorg of recreatie bijdoen. Er zijn voldoende voorbeelden dat er ook dan een goed gezinsinkomen te verdienen valt
Jules Iding

De Stichting Natuur en Milieu rekende uit dat daarvoor in 2030 het aantal koeien en varkens met 40 procent moet dalen en het aantal kippen met 20 procent. Maar niets daarvan staat te lezen in het regeerakkoord. Meer (fraudegevoelige) regelgeving, meer controle, meer mestfabrieken, nog verfijndere technieken, nog groter en kapitaalintensiever is het antwoord van de sector, de wetenschap en de overheid.

Het is een heilloze weg, terwijl er ook een alternatief is in de vorm van wat ook wel boerenlandbouw wordt genoemd. Boeren die zijn blijven produceren op de schaal van het gezinsbedrijf, die afzien van het gebruik van kunstmest en landbouwgif en wel oog hebben voor de natuur op hun land en een aantrekkelijk landschap. Boeren die zelf landbouwproducten verwerken en aan huis verkopen of leveren aan de lokale of regionale markt. Boeren die er zorg of recreatie bijdoen. Er zijn voldoende voorbeelden dat er ook dan een goed gezinsinkomen te verdienen valt. Het is wel tegen de stroom in. Met de Europese landbouwsubsidies worden vooral de kapitaalsintensieve agrarische bedrijven bevoordeeld.

Er is alle reden om de koers van onze landbouw radicaal om te gooien. Dat vraagt vooral om politieke moed. De moed om gebaande wegen te verlaten en de relatie tussen aarde , boer en consument na 45 jaar dwalen te herstellen.

* Jules Iding is SP-politicus en landbouwkundig ingenieur, opgeleid aan de Landbouw Universiteit Wageningen en oud-gedeputeerde van Brabant met Ecologie en Handhaving in zijn portefeuille.