Van vrouwenkiesrecht tot ramenplakkers: 100 jaar kiesrecht in Gilze en Rijen

Of alle aandacht voor het belang van democratie helpt bij de opkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen op 21 maart weten de auteurs Mariëlle van Hezewijk, Jeanne de Hoon en Nel de Wit niet. De dames hopen vurig dat die dag meer dan de 52 procent van de kiezers in 2014 naar de stembus brengt. Dat zou extra plezier brengen naast het feestje van de publicatie van het boekje Over de Kiesdrempel, Honderd jaar algemeen kiesrecht in Gilze en Rijen.  

In het Heemhuis in Gilze vertellen de auteurs hoe het boekje is ontstaan. ,,Burgemeester Jan Boelhouwer vroeg de Heemkring iets te doen rond honderd jaar algemeen kiesrecht'', zegt Marielle van Hezewijk. In 1998 had ze samen met Jeanne de Hoon al een publicatie over gemeenteraadsverkiezingen geschreven. Voor deze gelegenheid vroegen ze Nel de Wit mee te doen. 

De eerste stap naar algemeen kiesrecht begin in 1917 toen alle mannen vanaf 25 jaar mochten (moesten, want kiesplicht) gaan stemmen. In 1919 gold dat ook voor vrouwen, hoewel die nog vier jaar moesten wachten omdat toen pas weer de eerste gemeenteraadsverkiezingen waren. 

In het mooi vormgegeven en zeer leesbare boekje vertellen de auteurs aan de hand van de landelijke politiek hoe het in Gilze en Rijen er aan toe ging. Hoe de oude zuilen van katholiek, protestant, socialisten en liberalen nog marmerhard waren. Hoe Maria Mol, dochter van de oud-burgemeester in Gilze, en baker Lieneke Willemen uit Rijen in 1923 welzeker voor het eerst hun stem uitbrachten. En leggen ze een link naar nu, naar Chantal van Hoek uit Rijen die bij deze gemeenteraadsverkiezing voor het eerst mag stemmen.

Maar de vroege geschiedenis wordt ook aangehaald. Van de eerste en enige gekozen burgemeester Jan Hoevenaars in 1795. ,,De Fransen hebben ons toen 'bevrijd'van de gereformeerde bestuurders'', zegt Nel de Wit. Het zuiden was weer voornamelijk katholiek, met alle beperkingen van kerk en pers vandien. 

Voorvechters hadden het niet makkelijk. Zoals raadslid en arbeider Franske Graaumans uit Gilze, die tegen het socialisme aanleunde, maar functioneel katholiek was. Toen het er in de jaren dertig op leek dat de werknemer van de Steenfabriek bij een stemming niet de kandidaat had gesteund van zijn baas, belandde hij met de kerst op de keien.  

Een andere vorm van emancipatie was de verdeeldheid per dorp. Lange tijd stond een partij voor één van de vier kernen. En nu? De dames vinden dat er meer als gemeente wordt gedacht.  Lange tijd speelden lokale partijen de hoofdrol. Voor het eerst in 1974 lukte het PvdA en VVD om raadszetels te bemachtigen. Het CDA volgde vier jaar later. 

Met plezier vertellen de auteurs anekdotes over de campagnetijd. ,,Ramen van huizen werden met posters van een tegenpartij dichtgeplakt, wegen ondergekalkt. Op een huis had iemand het cijfer van lijst 8 in onuitwisbaar blauw geverfd. Een snel groeiende klimop was de oplossing.'' 

Het boekje eindigt waar hoogleraar Corien Prins van Tilburg University en voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid 21 februari vanaf 19.30 uur in de Boodschap in Rijen bij haar gratis lezing doorgaat: 100 jaar algemeen kiesrecht en de toekomst van de democratie. Met een teruglopende opkomst bij raadsverkiezingen wordt hard gedacht over andere vormen van betrokkenheid. De burgerraad, waarin burgers via loting wordt gevraagd mee te praten over gemeentelijke zaken, of het dorpscongres. ,,Misschien wordt dat de toekomst'', overwegen de drie.