Hype of slim? 5 vragen over vegan

Een vegetarisch eetpatroon kennen we. Dan eet je niets wat met vlees of vis te maken heeft. Punt. Wat er bij vegan nog bij komt, is dat je ook eieren, honing, zuivelproducten en alle afgeleide producten links laat liggen. Bovendien draag je ook geen mode waar dierlijke producten in verwerkt zijn, geen leer, geen zijde, geen dons, geen wol en geen bont, en gebruik je vegan beautyproducten. 

In beauty staat vegan voor ‘crueltyfree’: er wordt niet getest op dieren en de ingrediënten zijn niet dierlijk. Dus bijenwas, lanoline (uit schapenwol), honing, propolis, maar bijvoorbeeld ook pigment uit geplette insecten zijn taboe. Het gaat dus om meer dan een eetpatroon dat je aanpast.

,,Voor hun eigen gezondheid, voor het milieu en voor de dieren'', weet Elisabeth Zulma (29). Zij is al sinds haar vijftiende vegetariër en liet vijf jaar geleden ook kaas, melk en eieren achterwege. Honing eet ze amper nog. Ze voedt haar dochter plantaardig op en startte een blog om plantaardig leven te promoten. ,,Het gaat voor mij helemaal niet om wat ik niet meer mag, maar om wat ik wél graag wil eten. Door me zo te verdiepen in het onderwerp leek het me logisch om vegan te gaan eten en leven. Het doet namelijk een hele hoop goeds. De vlees- en zuivelindustrie zit niet gezond in elkaar. Dieren worden slecht behandeld, ons vlees zit tjokvol toevoegingen en de economische druk op boeren is zo erg dat ze zonder die ongezonde werkwijze hun hoofd amper boven water kunnen houden. De veeteelt is verantwoordelijk voor 14,5 procent van de uitstoot van broeikasgassen. Plantaardig eten is dus niet alleen goed voor jezelf – omdat je bewuster met je voeding bezig bent – maar ook voor de dieren én voor andere mensen. Als iedereen plantaardig zou eten, lossen we het voedseltekort in arme landen meteen ook op. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat alle veganproducten ook in milieuvriendelijke verpakkingen zitten of dat het altijd volledig klimaatneutraal is om ze te vervaardigen. Bij mij past het in een grotere filosofie waarbij ik ook zo veel mogelijk lokaal koop en plastic verpakkingen probeer te mijden. Ik ben ook grote fan van vintage en tweedehandskopen, ook voor mijn dochter. Alleen panty’s koop ik nog nieuw.'' 

In Nederland zijn al honderden restaurants die louter veganistische maaltijden serveren. Ook grote merken doen lustig mee; zo lanceert Cornetto een plantaardig ijsje en doen Ben & Jerry’s en Alpro bijna gelijktijdig hetzelfde. Bailey’s komt met een lactosevrije variant. In de modesector pakt Dr. Martens uit met vegan tassen en schoenen. En binnenkort maakt ook luxemerk Bentley naar verluidt zijn kalfsleren wageninterieurs animalfree. Tesla doet dat al bij zijn modellen S, X en 3. Als alle grote merken op de kar beginnen te springen, kan dat twee dingen betekenen: slimme marketing of een échte vraag van de consument uit. 

Malaika Brengman is hoogleraar marketing en consumentengedrag aan de VUB in Brussel. ,,Het is een feit dat er meer en meer producten op de markt komen met een veganlabel. Veganburgers, ijsjes, kaas, schoenen. Het is volgens mij wel een hype, want zoveel doorgewinterde veganisten zijn er volgens mij nog niet. Marketeers zien de vraag naar vegan toenemen, en om op die groeiende behoefte in te spelen gaan ze veganistische alternatieven voorzien. Dat kan wel winstgevend zijn in markten waar nog geen vegan alternatieven voorhanden zijn. Als je de enige bent die een veganvariant aanbiedt, dan kan dat een hogere prijs rechtvaardigen. Afhankelijk natuurlijk van hoe groot de vraag is, zal een groeiende groep mensen het ervoor overhebben om die hogere prijs te betalen. Maar ik denk dat het ook aanslaat bij de gemiddelde consument die wat gezonder en wat maatschappelijk bewuster wil leven. Dan is kiezen voor die vegan optie best gemakkelijk. Maar of ze daarom ook écht voor een hele vegan lifestyle gaan, dat betwijfel ik nog.''

Feit is dat het voor vegans makkelijker wordt nu, en dat juicht Elisabeth Zulma dan weer toe: ,,Ik ben helemaal niet cynisch over het feit dat grote merken mee op de kar springen. Ja, natuurlijk zullen zij daar ook economisch hun voordeel mee doen, maar wat maakt het uit? Het maakt vegan het nieuwe normaal en ik ben niet meer die ene gekke consument in de winkel die alle verpakkingen staat te lezen. Mijn dochter kan in de crèche plantaardig eten, dat is totaal geen probleem. Vijftien jaar geleden was het wel even anders, toen moest ik het met een droge lap tofoe stellen (lacht). Nu kan ik snoepen van vegan Ben & Jerry’s-ijs!'' Of van de gerechten uit de vele boeken over vegan koken. In de komende maand komen er maar liefst een tiental uit en ook later dit jaar slaan ze ons ermee om de oren. 

Hoogleraar Brengman ziet er het voordeel van in: ,,Voor echte veganisten is het wel fijn dat er meer alternatieven komen. Net zoals er tijdens Tournée Minérale meer lekkere non-alcoholische drankjes op de kaart komen te staan. Ik denk dat het interessant is om te zien hoe ver productontwikkeling daarin kan gaan. Het moet vooral lekker zijn, denk ik, want anders zal het nooit blijvend aanslaan.''

Je krijgt alleszins het gevoel dat je iets goeds doet voor je gezondheid, omdat je bewuster en verser gaat eten. Maar zijn alle veganproducten ook gezond? Natuurlijk niet, ook in veganyoghurt kan heel veel suiker zitten. En een beautyproduct werkt niet noodzakelijk beter omdat er geen dierlijke producten in zitten. Je kan er nog altijd akelige allergische reacties op krijgen. Het blijft nodig om je gezond verstand te gebruiken. Een vegan ijsje blijft een ijsje, een traktatie die je ook weer niet elke dag moet eten.

Malaika Brengman: ,,Ook consumenten die niet noodzakelijk vegan zijn, zullen de impressie hebben dat het product gezonder is en beter voor het milieu en er daarom ook voor kiezen. Maar ik vrees dat beide indrukken niet noodzakelijk terecht zijn. Daarnaast kan het ook gezien worden als een soort compensatie. Zich ‘bezondigen’ aan een ijsje kan geen kwaad als het vegan is, bijvoorbeeld. Het biedt een soort vrijgeleide voor sommige mensen. Zo was het indertijd ook met de lightproducten.''

Het is even zoeken. Elk merk is vrij om het woord vegan op zijn producten te zetten; er bestaan wel veganlabels, maar die worden niet allemaal even streng gecontroleerd. Dat maakt het er voor de consument niet makkelijker op.

Hoogleraar Brengman: ,,Ik denk wel dat bedrijven zich niet kunnen permitteren om hierover te liegen. Op zich is het natuurlijk best mogelijk, want de consument heeft niet echt een zicht op het productieproces. Maar als het eenmaal zou uitkomen dat een bedrijf zich hieraan bezondigt, dan zou het hek van de dam zijn en zou dat zeker via de sociale media massaal verspreid worden, waardoor de reputatie van dat bedrijf in één klap met de grond gelijkgemaakt zou worden. Ik denk dat vooral de bekendere merken zich daar niet aan zouden wagen. Maar een onbekend merk dat op die trein wil springen en online zijn producten aanbiedt... daar is gezond wantrouwen helaas wel gerechtvaardigd.''

Hoezeer vegan nu ook gepromoot wordt, ook via socialmediakanalen zoals Instagram, het blijft iets voor een klein groepje. EVA, een van de grootste vegetarische organisaties in Europa, zal in een nieuwe campagne de focus op vegan leggen. Wie weet werkt het en proberen we het binnenkort allemaal. Maar van nature voelen veel mensen weerstand als er aan hun gewoontes wordt gemorreld: dan moeten we toegeven dat we het vroeger fout deden en we niet graag hebben dat iemand voor ons gaat bepalen wat we wel en niet mogen eten. 

Zulma: ,,Dat wil ik echt graag de wereld uit helpen. Door workshops te geven, door vrolijke, kleurrijke foto’s van ons eetpatroon te delen. Wij zitten heus niet de hele tijd op wortels te knabbelen. Mijn vriend is muzikant en in topconditie toert hij de wereld rond, mijn dochter is al anderhalf jaar kerngezond en ik bak regelmatig pannenkoeken of heerlijke gebakjes voor ons gezin. Ik denk dat je plantaardig eten laagdrempelig moet houden, en daar helpen die mainstreammerken nu wel bij. Als je gewoon veganspullen in Aldi en Lidl kan kopen, dan is dat natuurlijk makkelijker dan wanneer je alles op de biomarkt moet gaan kopen. Want dat is inderdaad nog een van de moeilijkheden: je stopt er wat meer tijd in. Zeker in het begin. Maar zodra je een tiental recepten onder de knie hebt, gaat het veel sneller. Als de makkelijkste optie ook de beste optie wordt, dan zijn we er. Als je overal snel en makkelijk bij vegan opties kan, dan zal het helemaal doorbreken. Ik spreek trouwens veel liever over plantaardig dan over vegan, het eerste legt de nadruk op wat je wél mag, het tweede eerder op wat niet. Dat maakt een verschil.''

Klik hier voor video’s met handige keukentips, snelle trucs en makkelijke recepten.