Supermarkten scheppen vaak op over hoe maatschappelijk verantwoord ze wel niet zijn. Maar lukt het ze ook echt om uitbuiting te voorkomen? De makers van tv-programma Keuringsdienst van Waarde besteden in een tweeluik nu weer aandacht aan dit onderwerp. De eerste aflevering is vanavond te zien.

Het onderzoek richt zich op de Europese (maar met name Italiaanse) groente- en fruitteelt. Het programma liet in november 2019 zien dat achter de ingeblikte tomaten in de supermarkt een wereld van verdriet schuilgaat. De tomaten worden onder barre omstandigheden geplukt in Italië. In het zuiden van dat land zijn veel illegalen die worden uitgebuit. Open je een blik tomaten, dan open je een blik vol tranen en pijn, werd gezegd. ,,De situatie dwingt ons om voor een euro per uur te werken’’, vertelde een van de boeren destijds. 

Supermarkten als Jumbo en Lidl wilden niet meewerken aan het item over tomaten in blik en zijn erg terughoudend in het geven van informatie, zo is te zien in de nieuwe aflevering. ,,Geen supermarkt wil er met ons over in gesprek en we moeten het doen met een vage verklaring van de brancheorganisatie’’, zeggen de makers. En die legt de bal vooral bij anderen. De supermarkten claimen onder andere de transparantie binnen de keten te verhogen. Maar hoe zij dit doen wordt in de aflevering volstrekt niet duidelijk. 

,,De regering heeft besloten om met de sector vrijwillige afspraken te maken’’, legt Alkaya uit. ,,Die hebben ze vastgelegd in een convenant om per sector dus maatschappelijk verantwoord ondernemen te stimuleren.’’ Voor de levensmiddelenindustrie is ook zo’n contract ondertekend. ,,Zij hebben een groep om die afspraken te bespreken en om te kijken hoe zij verantwoord ondernemerschap gaan bevorderen.’’ Maar volgens Alkaya is alles wat hier besproken wordt geheim. 

Hendriks benadrukt het belang van transparantie. ,,Als je niet transparant bent, kan je niet zorgen dat die waardeketen ook mens- en milieuvriendelijk is.’’ Branches moeten volgens hem laten zien dat hun spullen van plekken komen waar mensen niet uitgebuit worden.

Na het tomatenseizoen gaan ze dus over op olijven en sinaasappels. ,,Sommige jongens reizen heel het jaar in een cirkel rond.’’ Volgens Borgese is er in de verschillende streken veel maffia, die de rol aannemen van illegale koppelbaas. ,,Ze gebruiken goedkope arbeidskrachten om een grotere rol binnen bedrijven te krijgen. De koppelbaas brengt illegaal vraag en aanbod bij elkaar.’’ De maffia is dus een soort arbeidsbureau. 

Niet alleen de tomaten uit blik worden in barre omstandigheden geplukt, hetzelfde geldt dus voor onder andere sinaasappels. Maar Borgese benadrukt dat het niet nodig is om te stoppen met eten van de Italiaanse sinaasappels. ,,We moeten wel publiek maken hoe de sinaasappels geteeld en geoogst worden’’, zegt hij. ,,Alleen zo kunnen de dingen verbeteren.’’

Naar aanleiding van de uitzending van Keuringsdienst van Waarde van vanavond en volgende week, heeft de supermarktbranche een reactie gegeven op de uitbuiting in Zuid-Europa.

Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel benadrukt dat ‘deze misstanden onacceptabel zijn en dat er geen enkel geldig excuus is voor uitbuiting’, is onder meer te lezen in zijn statement. Het CBL zegt er waarde aan te hechten om nu al openheid te geven over een volledige reactie. 

De aflevering van Keuringsdienst van Waarde wordt donderdagavond uitgezonden om 20.25 uur op NPO 3. Volgende week toont het programma het vervolg en worden de gezamenlijke supermarkten geconfronteerd met de bevindingen.