Groente en fruit uit Italië niet altijd zuivere koffie: ‘Maffia heeft overal vinger in de pap’

Koken & etenEen aflevering over tomaten in blik van tv-programma Keuringsdienst van Waarde deed in het najaar van 2019 veel stof opwaaien. Er werden zelfs Kamervragen over gesteld. Centraal hierin: hoe kan het dat er uitbuiting bestaat in de Europese tomatenteelt, terwijl die blikken gewoon in de supermarkt liggen? Nu komt het programma met een tweedelig vervolg.

Isabelle Voois 16-04-20, 11:00 Laatste update: 16-04-20, 16:19

Supermarkten scheppen vaak op over hoe maatschappelijk verantwoord ze wel niet zijn. Maar lukt het ze ook echt om uitbuiting te voorkomen? De makers van tv-programma Keuringsdienst van Waarde besteden in een tweeluik nu weer aandacht aan dit onderwerp. De eerste aflevering is vanavond te zien.

Het onderzoek richt zich op de Europese (maar met name Italiaanse) groente- en fruitteelt. Het programma liet in november 2019 zien dat achter de ingeblikte tomaten in de supermarkt een wereld van verdriet schuilgaat. De tomaten worden onder barre omstandigheden geplukt in Italië. In het zuiden van dat land zijn veel illegalen die worden uitgebuit. Open je een blik tomaten, dan open je een blik vol tranen en pijn, werd gezegd. ,,De situatie dwingt ons om voor een euro per uur te werken’’, vertelde een van de boeren destijds.

Onderzoek in supermarkten

Supermarkten als Jumbo en Lidl wilden niet meewerken aan het item over tomaten in blik en zijn erg terughoudend in het geven van informatie, zo is te zien in de nieuwe aflevering. ,,Geen supermarkt wil er met ons over in gesprek en we moeten het doen met een vage verklaring van de brancheorganisatie’’, zeggen de makers. En die legt de bal vooral bij anderen. De supermarkten claimen onder andere de transparantie binnen de keten te verhogen. Maar hoe zij dit doen wordt in de aflevering volstrekt niet duidelijk.

Geheimhouding

Laat ik het zo zeggen: de supermarktvertegenwoordigers stonden niet vooraan om iets te willen veranderen
Jos Hendriks, vakbondsbestuurder

De situatie zorgde destijds ook voor vragen in de Tweede Kamer. SP-lid Mahir Alkaya vroeg minister Kaag onder andere welke Nederlandse bedrijven hierbij betrokken zijn en hoe we dit gaan voorkomen. ,,En of ze mijn geschokte reactie deelde.’’ Een maand later kwam volgens Alkaya in een brief naar voren dat de minister niets over dit onderwerp mag zeggen. ,,Het blijkt dat zij afspraken met de sector heeft gemaakt met geheimhoudingsverklaringen.’’

,,De regering heeft besloten om met de sector vrijwillige afspraken te maken’’, legt Alkaya uit. ,,Die hebben ze vastgelegd in een convenant om per sector dus maatschappelijk verantwoord ondernemen te stimuleren.’’ Voor de levensmiddelenindustrie is ook zo’n contract ondertekend. ,,Zij hebben een groep om die afspraken te bespreken en om te kijken hoe zij verantwoord ondernemerschap gaan bevorderen.’’ Maar volgens Alkaya is alles wat hier besproken wordt geheim.

Betere arbeidsomstandigheden

Vakbondsbestuurder Jos Hendriks heeft grote ergernis over de geheimhouding van het covenant. © Kro-Ncrv

De belofte is dus dat er wordt gewerkt aan betere arbeidsomstandigheden. Maar deze deal is geheel vrijblijvend. Vakbond Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) is hierbij betrokken. Wat weten zij van dit geheime convenant. Vakbondsbestuurder Jos Hendriks is ‘tot zijn grote ergernis’ vanwege de geheime verklaring erg terughoudend over de reacties die de tomaten in blik hebben opgeroepen. ,,Maar laat ik het zo zeggen: de supermarktvertegenwoordigers stonden niet vooraan om iets te willen veranderen.’’

Hendriks benadrukt het belang van transparantie. ,,Als je niet transparant bent, kan je niet zorgen dat die waardeketen ook mens- en milieuvriendelijk is.’’ Branches moeten volgens hem laten zien dat hun spullen van plekken komen waar mensen niet uitgebuit worden.

Andere groenten en fruit

Ze gebruiken goedkope arbeidskrachten om een grotere rol binnen bedrijven te krijgen
Rocco Borgese, vakbondsman uit Calabrië

Hendriks zegt te weten dat bij bijna alle groente- en fruitsoorten die in Zuid-Italië geplukt worden hetzelfde gebeurt als bij de tomaten. Rocco Borgese, een vakbondsman uit het Italiaanse Calabrië, luidt al jaren de noodklok, zo is in de aflevering te zien. Hij vertelt over de situatie in het land. ,,Na de oogst van tomaten of fruit rond Puglia vertrekken de jongens naar Volta en Calabrië’’, vertelt Borgese. ,,Van 1 november tot 31 maart is daar de olijven- en sinaasappeloogst.’’

Na het tomatenseizoen gaan ze dus over op olijven en sinaasappels. ,,Sommige jongens reizen heel het jaar in een cirkel rond.’’ Volgens Borgese is er in de verschillende streken veel maffia, die de rol aannemen van illegale koppelbaas. ,,Ze gebruiken goedkope arbeidskrachten om een grotere rol binnen bedrijven te krijgen. De koppelbaas brengt illegaal vraag en aanbod bij elkaar.’’ De maffia is dus een soort arbeidsbureau.

Landbouwmaffia

Soms wachten de arbeiders een week totdat zij opgehaald worden om te kunnen werken. © Kro-Ncrv

Volgens maffiadeskundige Antonio Nicaso gaat er in landbouwmaffia 14 miljard euro per jaar om. ,,En dat is alleen nog maar in Italië. De landbouwmaffia heeft overal een vinger in de pap, van productie tot transport en distributie van de producten.’’

Borgese laat zien waar de werkers ‘s ochtends vroeg op straat worden opgepikt aan het begin van een werkdag. ,,Ze verlaten de sloppenwijken of het tentenkamp waar ze wonen en komen naar het plein om werk te vinden. Totaal illegaal.’’ Volgens Nicaso is deze manier een vorm van afpersing en wordt het transportsysteem coporalato genoemd.

Sinaasappelplantages

Niet alleen de tomaten uit blik worden in barre omstandigheden geplukt, hetzelfde geldt dus voor onder andere sinaasappels. Maar Borgese benadrukt dat het niet nodig is om te stoppen met eten van de Italiaanse sinaasappels. ,,We moeten wel publiek maken hoe de sinaasappels geteeld en geoogst worden’’, zegt hij. ,,Alleen zo kunnen de dingen verbeteren.’’

Reactie supermarktbranche

Naar aanleiding van de uitzending van Keuringsdienst van Waarde van vanavond en volgende week, heeft de supermarktbranche een reactie gegeven op de uitbuiting in Zuid-Europa.

Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel benadrukt dat ‘deze misstanden onacceptabel zijn en dat er geen enkel geldig excuus is voor uitbuiting’, is onder meer te lezen in zijn statement. Het CBL zegt er waarde aan te hechten om nu al openheid te geven over een volledige reactie.

De aflevering van Keuringsdienst van Waarde wordt donderdagavond uitgezonden om 20.25 uur op NPO 3. Volgende week toont het programma het vervolg en worden de gezamenlijke supermarkten geconfronteerd met de bevindingen.