Traumatische bevalling: ‘Ik zei steeds dat het niet meer ging, en dacht: dat zegt natuurlijk iedereen’

,,Een verpleegkundige zei steeds maar dat ik stil moest zijn. Ik was al drie uur aan het persen. Maar ik dacht: ik moet vertellen dat ik niet meer kan. Als ik dat niet vertel, weten ze niet dat ik ècht niet meer kan. Ze denken dat ik het nog wel volhoud. Ik was zo in paniek,” vertelt Sanne Menger.

Ze beviel een jaar geleden van haar zoontje Morris. De bevalling was onder medische begeleiding in het ziekenhuis omdat Sanne ernstige astma heeft, en ze wordt ingeleid. ,,Alles ging mis. De ruggenprik lukte twee keer niet, de baby lag als gedraaid, mijn bekken was niet goed gekanteld en ik viel flauw tussen de weeën door. Ik zei steeds dat het niet meer ging, en dacht: dat zegt natuurlijk iedereen die ligt te bevallen. Maar ik heb astma, dat weten ze en het gaat ècht niet meer, nemen ze me wel serieus? Gelukkig zagen ze het na een tijdje eindelijk zelf aan de monitorwaarden.” Met een vacuümpomp komt Morris uiteindelijk ter wereld. Nee dank je, ik hoef hem even niet, dacht ik, toen ze hem bij me legden.”

Ze ervaart een traumatische horrorbevalling, zegt Sanne. ,,Ik voelde me goed voor de bevalling, lag al dagen in het ziekenhuis met mijn affirmatiekaarten (met bemoedigende woorden, red.) en alles ging toch fout. Later dacht ik: waarom wist ik zo weinig? Dat er doula’s zijn, dat ik niet op mijn rug hoef, dat ik niet stil hoef te zijn? Ik had ook geen cursus gevolgd, er was corona; ik voelde me een beetje stom want ik had het voor mezelf zo veel fijner kunnen maken.”

Hoe je een traumatische baring voorkomt? Die vraag alleen al is tricky, zegt gynaecoloog Claire Stramrood; het impliceert dat áls bevallen bij jou trauma veroorzaakte, het jouw schuld was. Had je je maar beter voorbereid, een betere cursus gevolgd, meer of juist minder gelezen; had je het maar beter gedaan.

Waarom de ene vrouw zich na een gruwelijke bevalling opgelucht aan haar baby vastklampt en alles vergeet, en de ander zelfs na maanden niet eens kan praten over haar bevalling: dat weten we niet precies, aldus Stramrood, een van de gynaecologen die het thema traumatische bevalling wetenschappelijk op de kaart zette. Wel weten we dat voorbereiding, heldere communicatie van de zorgverlener, een respectvolle behandeling, positieve ondersteuning en keuzevrijheid verschil kunnen maken, net als iemands veerkracht en mindset.

Stramrood, die vrouwen begeleidt en scholing geeft vanuit haar bedrijf Beval Beter, onderscheidt drie factoren die meespelen bij het wel of niet ontwikkelen van een bevallingstrauma. Het medische verloop van de bevalling is een factor: als die ingrijpend was door bijvoorbeeld een vroeggeboorte, veel bloedverlies, een spoedkeizersnede, zaken waar je weinig invloed op hebt, geeft dat een hogere kans op een traumatische bevalling. Het kan helpen, zegt Stramrood, om van veelvoorkomende interventies of complicaties, zoals deze, te weten dat ze kúnnen gebeuren en niet enorm zeldzaam zijn.

Een tweede factor is de kwetsbaarheid van vrouwen voor psychische klachten. ,,Dit is een factor waar wij als zorgverleners veel aan kunnen doen. Wat vrouwen kunnen doen is aangeven wat zij fijn vinden in communicatie en begeleiding, wat helpt om je veilig en op je gemak te voelen, hoe je reageert op stress.”

En dan is er de bejegening van je zorgverlener. ,,Is de communicatie respectvol, geef je toestemming, krijg je de keuze; wordt er met je omgegaan zoals jij dat wil? Deze factor is te beïnvloeden. Een gebrek aan communicatie en emotionele ondersteuning kunnen minstens zoveel impact hebben als een hele zware bevalling. ,,Als je met al je kracht perst en iemand roept: kom op, zo komt-ie er nooit uit’, dan doet dat iets met je bevallingservaring. Kun je je voorstellen hoe anders het is als er wordt gezegd: ‘je doet het zo goed!’ Emoties hechten zich langer in ons lichaam dan die fysieke pijn.”

Stramroods onderzoek van 15 jaar geleden voor het UMC Groningen laat zien dat tien procent van de vrouwen de bevalling als traumatisch ervaart. In één tot drie procent van de gevallen ontstaat er een posttraumatische stressstoornis (ptss). Marit van der Pijl publiceerde deze zomer haar promotieonderzoek voor het UMC Amsterdam en kwam tot vergelijkbare inzichten. Zij ondervroeg 13.000 respondenten die in de afgelopen vijf jaar zijn bevallen. 21 procent van de vrouwen had een negatieve bevallingservaring; de helft van deze vrouwen ervoer haar bevalling als heel negatief of traumatisch.

Als moeder en kind maar gezond zijn: dat staat op nummer 1 in de geboortezorg, zegt Van der Pijl, en op die plek moet het ook blijven. Maar deze denkwijze is gericht op de korte termijn en op het lichamelijke aspect van een bevalling. Van der Pijl: ,,Bij een bevalling lijkt alles ineens geoorloofd. Een knip zetten zonder aan te kondigen, bijvoorbeeld. Of zonder toestemming in de hectiek een spuit oxytocine zetten. Niet uitleggen wat er gebeurt, niet aangekeken worden. Schreeuwen tegen vrouwen. Geen keuze krijgen bij medische handelingen. Dat zijn dingen die een bevalling wel of niet traumatisch kunnen maken.”

Omdat uitleggen, toestemming vragen, respectvolle omgang een kleine moeite zijn, zit daar de winst, zegt de promovendus. ,,Er moet een shift komen waarbij vrouwen echt worden betrokken bij hun bevalling. Dat is raar om te zeggen: hoezo betrekken? Het is háár bevalling.” De zorgverlener heeft medische kennis, en jij hebt de kennis over je eigen lichaam, zegt Van der Pijl. Vooraf duidelijk en constructief in gesprek gaan voorkomt verrassingen tijdens de bevalling, zeker als er tijdnood en hectiek is.

Het was alsof ze van een afstandje toekeek bij haar eigen bevalling, zegt Sanne. ,,Op een gegeven moment stonden er vier mensen op mijn lichaam te duwen bij elke wee. Je hebt het maar mooi gedaan, zei mijn vriend later. Zo voelde het helemaal niet. Ik had het niet zelf gedaan, zij duwden en als je mij de keus had gegeven, was ik gestopt met die hele bevalling. Ik had het niet ècht zelf gedaan.”

En ook al heeft je zorgverlener de beste bedoelingen, dan nog kunnen vrouwen dat zo niet ervaren. Stramrood: ,,Als zorgverlener slaan we de plank soms mis. Zo kan ik tegen een barende vrouw zeggen: probeer nog een kwartiertje álles te geven, en als de baby dan nog niet is geboren zal ik je dan proberen te helpen met de vacuümpomp? Daarmee wil ik motiveren door een eindstreep te zetten. Maar het is een risico. Zij kan later zeggen: die gynaecoloog jutte me op, ze zat te dreigen met die pomp als ik het niet goed zou doen.”

Bevallingstrauma is geen nieuw fenomeen: onze moeders, grootmoeders en vrouwen voor hen hebben er vermoedelijk ook onder geleden - maar onze samenleving was nog niet zo maakbaar en zo gericht op het vermijden van alle risico’s, denkt Stramrood. ,,Tijdens ons onderzoek werden we benaderd door zoveel vrouwen die 20, 30, of 40 jaar geleden bevielen en er nog steeds last van hebben.” Dat lijden bij het leven hoort was een gedachte die vroeger meer gangbaar was en ook in sterkere mate klopte.

Stramrood: ,,Die gedachte: ‘het hoort er nu eenmaal bij’ is een vorm van coping die helpend kan zijn in de verwerking. Wel zit er een hardheid in, die jezelf en ook de volgende generatie niet helpt. ‘Ik heb geleden, dus jij ook, en niet te veel praatjes hebben’ laat weinig ruimte voor empathie.” Vertel ons maar exact hoe jij wil dat er met je wordt omgegaan, zegt Stramrood. ,,Als ik dat weet, kan ik mijn uitleg en begeleiding daarop aanpassen. Richtlijnen zijn een houvast voor zorgverleners, voor sommigen bijna heilig. Ik vind dat rigide. Het kan botsen met de wensen of keuzes van de vrouw over haar eigen lichaam en bevalling.”

Sannes zoon is net 1 jaar geworden, en ze kan er inmiddels goed over praten, vertelt ze. ,,Achteraf zou ik zoveel anders doen. Ik was tijdens mijn bevalling nog aan het pleasen, wilde de perfecte patiënt zijn en leefde de eerste dagen helemaal in een roes. Natuurlijk hou ik ontzettend van hem, hij is een cadeau, maar op de bevalling kijk ik niet positief terug.”