Geboren en getogen in Etten, gestorven in de gaskamer

De Stolperstein werd vrijdagmiddag onthuld, net als een tweede steen bij het Sint Antoniusgebouw in Leur. Die steen herinnert aan Rosa Andriesse: een joodse vrouw die tijdens de oorlog zelfmoord pleegde in het bejaardenhuis dat destijds in het ‘Antoniusgesticht’ huisde. Vanwege de aangescherpte coronamaatregelen vond de onthulling van de stenen in zeer kleine kring plaats.

Stolpersteine liggen inmiddels in heel Europa, als kleine monumenten voor mensen die in de Tweede Wereldoorlog zijn weggevoerd en vermoord of tot zelfmoord gedreven - joden, zigeuners, politieke gevangenen en andere slachtoffers. Heemkundekring Jan uten Houte verdiepte zich in het lot van Levie en Andriesse en maakte zich hard voor de komst van zulke gedenktekens in Etten-Leur.

Etten-Leurenaar Cor Kerstens zette de geschiedenissen van de beide joodse Nederlanders op papier. Levie was volgens Kerstens een geboren en getogen Ettenaar, die trouwde met de Amsterdamse slagersdochter Trijntje en vier kinderen met haar kreeg (één zoontje werd doodgeboren).

Tegen de tijd dat de Duitsers begonnen met de deportatie van joden, was Trijntje al jaren dood. Levies inmiddels volwassen kinderen waren getrouwd en naar andere woonplaatsen vertrokken. De Ettense koopman woonde dus alleen in Etten, toen hij daar werd opgepakt en weggevoerd. Hij belandde via de kampen Vught en Westerbork in Sobibor, waar hij direct na zijn aankomst op 14 mei 1943 werd vermoord in de gaskamer. Hij was 64 jaar oud. Ook zijn kinderen, hun partners en Levies kleinkinderen overleefden de oorlog niet.

Cor Kerstens heeft met veel moeite een ver familielid van Levie gevonden, dat van de plaatsing van de Ettense Stolperstein op de hoogte is gesteld.

De tekst gaat verder onder de foto

Het verhaal achter de tweede Stolperstein, die voor Rosa Andriesse, is al even verdrietig. Zij woonde als welgestelde weduwe aan de Bredase Baronielaan, totdat de Duitsers haar woning in 1942 in beslag namen. Na een kort verblijf bij haar dochter nam Andriesse haar intrek in het Sint Antoniusgesticht in de Leur: een bejaardenhuis. Ze besloot daar een paar maanden later haar lot in eigen hand te nemen. Andriesse, toen 63 jaar, nam een overdosis medicijnen.

De deportatie van en massamoord op joden waren tegen die tijd in volle gang. Na haar zelfmoord werden bijvoorbeeld ook de beide jonge kleindochters van Andriesse (de 7-jarige Rosemarie en 4-jarige Frieda) nog gedeporteerd en vergast.