Welkom in ‘kloonstad’: winkelstraten lijken steeds meer op elkaar

Ben je als toerist nu in een winkelstraat in Kopenhagen of in de Haagse Spuistraat? Of in de Schildergasse van Keulen, of in de Rechtestraat in Eindhoven? Dat de winkelstraten steeds meer op elkaar beginnen te lijken, is evident. 

Maurits Bongenaar van adviesbureau Ecorys ziet de ontwikkelingen met lede ogen aan. De eenvormigheid zal als een boemerang op de winkels en winkelstraten terugslaan, stelt hij. Sterker, de economische levensvatbaarheid van steden, dorpen en winkelgebieden staat volgens hem zwaar onder druk. Nog even en de plaatselijke bevolking laat de binnensteden en winkelcentra massaal links liggen, claimt hij. 

Overdreven? Nou dat valt nog te bezien. Neem het laatste boek van schrijver Ilja Leonard Pfeijffer. Zijn Grand Hotel Europa is feitelijk een klaagzang op de 'disneylandisering' van Venetië, maar zou net zo goed van toepassing kunnen zijn op Amsterdam, Praag en Londen. Al deze steden dreigen ten onder te gaan aan hun eigen succes, want ze worden overspoeld door toeristen. Of zoals Bongenaar het samenvat: ,,Steden passen zich aan de wensen van de teenslippers dragende wereldburger aan, wat ten koste gaat van de culturele eigenheid.”

De schuld van de verschraling van het stedelijke aanbod volledig bij de toeristen leggen zou te kort door de bocht zijn. Uit de laatste sectorprognose van ABN Amro over de detailhandel blijkt bijvoorbeeld zonneklaar dat winkelen op zaterdag in vijf jaar tijd met 12 procent is teruggelopen, terwijl de verkopen in de detailhandel juist met 13 procent zijn toegenomen.

Sonny Duijn, sectoreconoom Retail & Leisure van ABN Amro, ziet dat de winkelleegstand in met name middelgrote centra snel toeneemt. De dertien-in-een-dozijn-winkelstraten en winkelcentra verliezen blijkbaar sneller hun aantrekkelijkheid dan de straten waar winkels en winkeltjes zich in positieve zin onderscheiden van de rest.

Ook Bongenaar ziet een verlies van lokale waarden en tradities. ,,Als bezoeker in een populaire Europese stad krijg je al gauw het idee dat een groot deel van de winkels, horecatentjes en evenementen bestaan bij de gratie van de toerist. De toenemende verbondenheid maakt dat culturele voorkeuren door steeds meer mensen worden gedeeld.”

Overal ter wereld halen mensen 's ochtends hun koffie bij Starbucks, lunchen ze bij McDonald's, kopen ze hun sokken bij de H&M en kijken ze 's avonds in de bioscoop naar dezelfde Amerikaanse films.

Tekst loopt door onder de foto

Om dit bij-effect van de globalisering een halt toe te roepen en de toegenomen concurrentie met onlinebedrijven het hoofd te bieden, zullen winkeliers alle zeilen moeten bijzetten, stelt Duijn. En ze zullen een beetje lef moeten tonen. ,,In een tijd waarin veel winkelgebieden met teruglopend bezoek kampen, is het van extra belang dat lokale overheden, ondernemers en vastgoedeigenaren samen hun winkelgebied aantrekkelijker maken.''

Hoe dan? Duijn heeft wel een idee: ,,Breng bijvoorbeeld meer diversiteit aan in de straten. Eenvoudig is dit niet, omdat pandeigenaren bij voorkeur verhuren aan winkels die een hoge omzet per vierkante meter hebben. Zij kunnen de hoge huren wel betalen. Dit in tegenstelling tot een gitaarwinkel, kapper of escaperoom: die hebben in de regel minder omzet. Toch kunnen juist deze zaken de ontbrekende schakel zijn om een winkelgebied attractiever te maken.''

De Britse denktank New Economics Foundation publiceerde recent een studie over ‘clone towns'. Een selecte groep winkelketens is zo nadrukkelijk aanwezig in de Britse steden dat van enig onderscheid nauwelijks meer sprake is: ook de binnensteden aan de overkant van de Noordzee zijn steeds meer op elkaar gaan lijken.

Volgens de denktank zou nu al 40 procent van de Britse steden binnen deze 'klooncategorie' vallen. Als het aan de New Economics Foundation ligt, dient er een ondergrens te zijn in het aantal eenmanszaken in een bepaald gebied, en een bovengrens in de hoeveelheid winkelketens. Ook moeten eenmanszaken beschermd worden door middel van subsidies en het beperken van buitensporige huurverhogingen.

In Amsterdam worden de Negen Straatjes vaak aangehaald als voorbeeld waar grotere winkelketens langzaam maar zeker de eenmanszaken en boetiekjes verdrukken. De Damstraat in het hartje van de stad is inmiddels berucht om haar Nutella-shops en Argentijnse steakrestaurants. Het is geen toeval dat Amsterdam sinds oktober 2017 in het centrum geen nieuwe winkels meer toelaat waarvan het aanbod voornamelijk op toeristen is gericht.

Tekst loopt door onder de foto

Bongenaar spreekt van 'belangrijke stappen om uitwassen te voorkomen'. De kanttekening dient te worden geplaatst dat de maatregelen voorlopig alleen zijn gericht op het remmen van cultuurverschraling, niet op het terugdringen ervan.

Om te voorkomen dat er letterlijk honderden, zo niet duizenden kloonsteden ontstaan, moeten de steden zelf ingrijpen. Vanaf het stadhuis. ,,Stedelijk beleid kan een rol spelen door grotere ketens te weren en meer draagvlak te creëren voor lokale producenten. Even belangrijk is een consumentenbeweging die vaker gebruik maakt van het unieke culturele aanbod'', besluit Bongenaar.