De kas moet van het gas. Maar hoe?

In hun kassen onder de rook van Zoetermeer kweken Hans Koolhaas en zijn broers 5 miljoen bromelia's per jaar met dank aan de Groningse gasbel. Zeker nu de buitentemperatuur rond het vriespunt ligt, moeten ze de kachel flink stoken om die tropische kamerplantjes, familie van de ananas, op temperatuur te houden. De gasrekening van hun kwekerij loopt dan ook in de miljoenen.

De glastuinbouw is een van de grootste verbruikers van Gronings aardgas. Op jaarbasis wordt in onze kassen zo'n 3 miljard kubieke meter gas verstookt; zo'n 7,5 procent van het totale gasverbruik in Nederland. Het besluit om de gaskraan versneld dicht te draaien heeft voor tuinders dus grote gevolgen. Twee tuinderscoöperaties hebben al een brief ontvangen van minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat waarin staat dat hun bedrijven in vier jaar op andere energiebronnen overgestapt moeten zijn (zie kader).

Die brief heeft in de sector grote beroering veroorzaakt. ,,Onze achterban is heel erg gealarmeerd'', zegt energiedeskundige Rob van der Valk van belangenorganisatie LTO Glaskracht. ,,We begrijpen dat er een snelle oplossing moet komen voor Groningen. Maar de glastuinbouw is nog voor 90 procent afhankelijk van aardgas. We lagen op schema voor ons plan om in 2040 helemaal overgestapt te zijn op duurzame energie.'' Dat blijkt nu veel sneller te moeten.

Overstappen op alternatieve energiebronnen is niet zo makkelijk. Zo zijn zonnepanelen geen vervanging, want de zon schijnt juist op momenten waarop kassen het minste energie nodig hebben.

Het beste alternatief lijkt aardwarmte. Op termijn kan de helft van de tuinbouwkassen met geothermie van warmte worden voorzien, verwacht de sector. Die techniek houdt in dat in de buurt van de kas een put van 1 tot wel 5 kilometer diep wordt geboord, waar warm water uitkomt. Dat komt uit de diepe aardlaag van de bron en verwarmt de kas, waarna het wordt teruggepompt. In Nederland zijn afgelopen tien jaar vijftien van zulke aardwarmteputten aangelegd.

Zo'n constante, hernieuwbare bron van warmte klinkt ideaal, maar de financiële risico's zijn aanzienlijk. Van der Valk: ,,Ondanks bodemanalyses weet je van tevoren nooit zeker of de bron op lange termijn genoeg warmte gaat opleveren. Ook komen er nogal eens verstoringen voor, zoals een breuk in de leiding. Dan moet je wel terug kunnen vallen op een aardgasketel, anders is het snel afgelopen met je planten.''

Aardwarmte is bovendien kostbaar. Een put aanleggen kost momenteel zo'n 15 miljoen euro. Ondanks de beschikbare overheidssubsidies kunnen bedrijven dat niet in hun eentje opbrengen. Daarbij levert een put genoeg warmte voor meer bedrijven. Dus moeten tuinders samenwerken met buurbedrijven in een warmtecoöperatie of energiebedrijf. Dat is niet voor iedereen weggelegd, zegt onderzoeker Nico Hoogervorst van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). ,,Sommige tuinders willen gewoon planten kweken in plaats van energieboer worden.''

Voor Koolhaas is geothermie geen optie. Hij heeft de pech dat zijn bedrijf in een polder staat waar vroeger naar olie is geboord. Dat maakt de bodem instabiel en het risico op verzakkingen van zo'n kilometersdiepe aardwarmtebuis te groot. Samen met 34 collegatuinders in de Zuidplaspolder aast hij op restwarmte van fabrieken in het Rotterdamse havengebied. De overtollige warmte die de industrie nu nog loost in de lucht of op het water van de Nieuwe Maas, moet in de toekomst naar een stadsverwarmingsnet in Leiden gaan. De tuinders in de Zuidplaspolder willen graag een aansluiting op dat nieuwe warmtenet. De ringleiding in hun polder, die zo'n 20 miljoen euro gaat kosten, betalen ze zelf.

Op een aantal plaatsen in het land zijn tuinders al op zulke restwarmtenetten aangesloten: zo leveren de kolencentrale in Geertruidenberg, kunstmestfabriek Yara in Sluiskil en de afvalverwerkingscentrale in Rozenburg al warmte voor tientallen kassen in hun omgeving.

Probleem is echter dat de meeste industriële bedrijven niet staan te trappelen om hun restwarmte te verkopen. Lozen is makkelijker en kost bijna niks, legt Hoogervorst van het PBL uit. ,,Als je afnemers voor je restwarmte hebt, moet je daar rekening mee houden. Je kunt je ketel bijvoorbeeld niet zomaar een paar weken stilleggen voor onderhoud.'' Ook speelt mee dat tuinders vooral in de winter veel warmte nodig hebben, terwijl bedrijven het hele jaar door van hun restwarmte af moeten.

Koolhaas en zijn buren werken daarom ook aan alternatieven, zoals een composteerinstallatie die onder andere hun plantenresten omzet in groen gas. Die moet eind volgend jaar in gebruik zijn.

Maar om van het aardgas af te komen, is toch echt de restwarmte uit de Rotterdamse haven nodig, zegt Koolhaas. ,,Die bedrijven moeten ook hun verantwoordelijkheid nemen. Zij leveren genoeg warmte om heel Zuid-Holland te verwarmen. Die zomaar in de Noordzee spoelen is niet meer van deze tijd.''