In Spanje wordt seks zonder toestemming strafbaar, wat betekent dat in de praktijk?

De nieuwe wet, die donderdag werd aangenomen, maakt het mogelijk iemand te veroordelen voor verkrachting als er geen sprake is van uitdrukkelijke toestemming. Betekent dit nu dat je binnenkort je vakantieliefde in Spanje expliciet vooraf moet vragen of diegene akkoord is met seks? 

Niet perse. Wie seks wil zal daarvoor vooraf toestemming moeten hebben, maar dat kan zowel in woord als ‘door middel van handelingen die, gezien de omstandigheden, duidelijk de wil van de persoon tot uitdrukking brengen.’ De nieuwe wet moet ervoor zorgen dat zwijgen of passiviteit (bijvoorbeeld omdat het slachtoffer in shock raakt) niet meteen instemming betekent. 

Slachtoffers hoeven niet langer te bewijzen dat ze geweld hebben ondergaan of dat ze zich hebben verzet om te bewijzen dat er sprake is van aanranding of verkrachting. Het gebruik van geweld, net als bijvoorbeeld het drogeren van slachtoffers, zijn wel verzwarende factoren die de daders een hogere straf kunnen bezorgen.

Aanleiding voor de wetswijziging was een groepsverkrachtingszaak in Spanje in 2018, waarbij het gebrek aan verzet een belangrijke rol speelde. In die zaak, La Manada, stonden vijf mannen terecht omdat zij zich in 2016 vergrepen aan een achttienjarige vrouw bij een appartementencomplex in Pamplona. Het vijftal filmde het gebeuren met hun smartphone en gebruikten deze opnames in hun verdediging, om aan te tonen dat de vrouw geen weerstand had geboden en er geen sprake was geweest van geweld. De rechter veroordeelde hen aanvankelijk niet voor verkrachting, maar voor seksueel misbruik, wat leidde tot felle protesten. 

Met de nieuwe wet wordt ook het concept van ‘incidentele intimidatie‘ ingevoerd in het Wetboek van Strafrecht. ‘Uitingen, gedragingen of seksuele of seksistische voorstellen’ die het slachtoffer in een ‘objectief vernederende, vijandige of intimiderende’ situatie brengen worden daarmee als een lichte overtreding beschouwd. Straffen kunnen onder meer gemeenschapswerk of boetes zijn. 

Straatintimidatie - ook als die niet op de openbare weg plaatsvinden maar in bijvoorbeeld bars, op privéfeesten of bij concerten - wordt daarmee strafbaar. Het plan is goedgekeurd door het Spaanse Lagerhuis. De senaat moet echter nog met de wet instemmen, al is dat naar verwachting is slechts een formaliteit. 

Zo'n dertien andere Europese landen hanteren het ja-is-ja-model, dat uitgaat van instemming in plaats van verzet als basis voor verkrachting. In België is dat al sinds 1989 zo geregeld. Het Verenigd Koninkrijk (Engeland, Wales, Noord-Ierland en Schotland) stapte tussen 2003 en 2009 over. In 2021 deden Denemarken en Slovenië hetzelfde, nu gevolgd door Spanje.

Daarnaast wordt het ja-is-ja-model volgens Amnesty International onder meer gehanteerd in Luxemburg (2011), Duitsland (2016), Zweden, IJsland, Malta (2018), Griekenland (2019). 

De overstap van dwang naar instemming als maatstaf voor verkrachting volgt in zekere zin het in 2014 in werking getreden Verdrag van Istanbul. Dat verdrag, dat door 46 Europese landen (waaronder Nederland) is geratificeerd, verplicht onder meer tot het strafbaar stellen van seksueel geweld zoals verkrachting en ‘het zonder wederzijds goedvinden (consent) plegen van andere seksuele handelingen met een persoon’. Polen en Turkije ratificeerden het verdrag beiden, maar stapten er later weer uit - Polen in 2020, Turkije in 2021. Nederland werkt op dit moment ook aan een nieuwe ‘sekswet’, die naar verwachting niet voor 2024 in zal gaan.

Bekijk onze nieuwsvideo’s in onderstaande playlist: