In buurthuis De Nieuwe Gaffel in Rotterdam loopt Betty Hiwat zelfverzekerd rond en wijst vrijwilligers aan waar ze de lunch neer moet zetten voor een delegatie van Bredase raadsleden. Hiwat is zelf ook vrijwilliger. Nadat ze vier jaar geleden in het buurthuis begon, is ze uitgegroeid tot een van de dragende krachten. Betaald krijgt ze er niet voor: Hiwat is bijstandsgerechtigde en doet het werk als ‘tegenprestatie’.

Hiwat oogt als iemand die ook in een betaalde baan tot haar recht zou kunnen komen. Dat is volgens haar echter een illusie. “Ik loop tegen de zestig en heb lichamelijke klachten. Er is geen werkgever die op mij zit te wachten,” zegt Hiwat. Maar ze is erg blij met het werk dat zij bij De Nieuwe Gaffel kan doen. 

Hiwat zal dan ook niet door gemeente Rotterdam onder druk worden gezet om te solliciteren naar een betaalde baan. “Als we constateren dat vrijwilligerswerk het hoogst haalbare is, accepteren we dat,” zegt de Rotterdamse PvdA-wethouder Richard Moti tegen de Bredase bezoekers. 

De gemeenteraadsleden zijn in Rotterdam om te bekijken hoe die gemeente met de verplichte tegenprestatie omgaat voor mensen die langdurig in de bijstand zitten. Rotterdam is daar mee begonnen in 2010 in enkele wijken en inmiddels gebeurt het in de hele stad. Breda wil nu ook een tegenprestatie gaan invoeren voor de circa 2.200 mensen die langer dan vijf jaar bijstand zitten. Na diverse sessie in de gemeenteraad, neemt de politiek er volgende week een beslissing over. 

Wat de raadsleden in Rotterdam al snel duidelijk wordt gemaakt is, dat een tegenprestatie daar geen doel op zich is. Het gaat er vooral om mensen weer te activeren en deel te laten nemen aan de samenleving. Makkelijk is dat niet, zegt Cortessa Leider, die als activeringscoach in het Oude Westen werkt. “Vaak heb je te maken met mensen met multi-problematiek. Mensen met psychische of lichamelijk problemen, met taalachterstand of met schulden of een combinatie er van. Soms zijn wel al blij al mensen gewoon de deur weer uit komen en een paar uur per week naar het buurthuis komen.”

Een tegenprestatie kan heel veel omvatten in Rotterdam: van een taalcursus en schilderen tot koken en kleding maken. Het komt allemaal langs tijden het bezoek van de Bredase raadsleden. In Rotterdam gelden mantelzorg en structureel vrijwilligerswerk ook als vormen van tegenprestatie. In de opzet die wethouder Boaz Adank (VVD) in Breda naar de gemeenteraad heeft gestuurd, zijn die alleen bij uitzondering toegestaan. Inmiddels hebben coalitiepartijen VVD, D66 en PvdA al aangegeven dat ze het plan op die punten aan willen passen. 

Een ander verschil met Breda is dat Rotterdam een speciale afdeling heeft opgericht met activeringscoaches die zich uitsluitend richten op mensen die langdurig in de bijstand zitten. “Het is een hele specifieke groep, die veel aandacht vraagt,” zegt activeringscoach Leider. In Breda ligt de uitvoering vooralsnog bij de ambtenaren die álle bijstandsgerechtigden begeleiden.

In Rotterdam zal de term 'tegenprestatie’ binnenkort niet meer gebruikt worden. “In de beeldvorming denken mensen toch vaak aan verplicht papier prikken,” zegt wethouder Moti. “Daarom maken we er ‘Prestatie 010' van, dat klinkt een stuk positiever.”