Het klikte tussen Breda en de Spaanse gastarbeiders, mede dankzij voetbal en tapas

Carme Nogueira werkte vanuit Spanje aan het door Stedelijk Museum Breda en kunstenaarsplatform Witte Rook gesteunde project, de sinds 2003 in Nederland woonachtige Elena Prado vanuit Breda.

In projectruimte NEXT van het Stedelijk Museum is tot en met zondag 20 september een tentoonstelling met het resultaat van het onderzoek te zien, op 25 september wordt dit overgedragen aan Stadsarchief Breda.

Het onderzoek, dat overigens doorloopt, heeft al veel brieven, foto’s en verhalen opgeleverd. En hernieuwde contacten. ,,Binnenkort willen we een reünie houden met de tweede generatie Spanjaarden”, vertelt Carmen Herrera (56), dochter van een Spaanse vader en een Nederlandse moeder.

Eén van de dingen die aan het licht kwamen, was dat abusievelijk werd aangenomen dat de eerste Spanjaarden pas in 1961 naar ons land kwamen, na een akkoord tussen de Nederlandse regering en het regime van de Spaanse dictator Franco. Elena Prado wijst op een bericht in De Volkskrant in 1960. Dat meldt de komst van 3 Italianen en 22 Spanjaarden naar Breda. ‘Ze worden te werk gesteld bij de HKI en Hispano Suiza.’ Blijkbaar was dat destijds nationaal nieuws.

Hispano Suiza (later Ambac en nu VDL) was een wapen- en munitiebedrijf dat later overstapte op de auto-industrie. De eerste groepen Spanjaarden waren behoorlijk geschoold en verdienden een leuk salaris in Breda. Later kwamen ook amper geschoolde arbeiders van het arme Spaanse platteland. Zij gingen onder meer bij de Hero aan de lopende band werken.

Conchita Perez-Labarta (88) kwam in 1963 vanuit Barcelona naar Breda. Met haar man, die bij Hispano Suiza ging werken. ,,Ik vond het helemaal niet leuk hier en ben al snel teruggegaan. In maart 1964 ben ik pas definitief hier komen wonen. Ze hadden goede huisvesting beloofd. Maar we kwamen met andere Spanjaarden in een pension terecht, waar we één kamertje hadden, mijn man, ons dochtertje en ik. Onze zoon was tijdelijk bij opa en oma gebleven. Bovendien viel het eten me tegen, er was zo weinig keus in groente. Mijn man bleef hier, die stond onder contract. Later kreeg hij alsnog een huis aangewezen, ben ik met de kinderen teruggekomen en voelde me snel thuis. Ik was het gewend om te leven in een andere cultuur, ben deels opgegroeid in Frankrijk.”

Lees verder onder de foto

Veel alleenstaande Spaanse mannen zagen het als een tijdelijk avontuur. Even genieten van de vrijheid, ontdaan van het juk van de dictatuur. ,,Maar veel van hen bleven hangen aan een Bredaas meisje”, vertelt Carmen Herrera uit eigen ervaring. Ze dankt er haar bestaan aan.

Hoeveel Spanjaarden in Breda gewerkt hebben, is niet duidelijk, het moeten er honderden geweest zijn. Ze gingen verspreid over de stad wonen, maar zochten elkaar wel op. Aanvankelijk bij buurthuis Incom aan de Kennedylaan. Daar kwamen allerlei nationaliteiten bijeen, ook Turkse en Marokkaanse gastarbeiders. Carmen Herrera: ,,Iedere nationaliteit had zijn eigen zaal, zijn eigen cultuur. De Spanjaarden wilden meer ruimte, meer vrijheid en betrokken een pand in de Molenstraat.”

Dat was, medio jaren ’70, het begin van FEBO (Federación de Españoles de Brabante Occidental). Elena Prado: ,,Over FEBO hebben we veel materiaal binnengekregen. Over de Incom veel minder, het zou mooi zijn als mensen ook nog iets uit die tijd zouden kunnen delen met ons.”

Was FEBO aanvankelijk echt een Spaanse sociëteit, al snel kwamen ook Nederlanders af op de tapas, de muziek en de aangename sfeer. Tekenend voor de verstandhouding door de jaren heen. Carmen Herrera: ,,Het klikte, onze culturen botsen niet met elkaar. Nederlanders trokken graag op met de Spanjaarden. En andersom.”

Zo ontstonden vriendschappen. In de tapasbar, tussen buren en collega’s, bij de door Hispano Suiza opgerichte voetbalclub The Gunners. Van enige xenofobie hebben ze nooit last gehad. Elena Prado: ,,Wij hebben tijdens het onderzoek geen verhalen over discriminatie gehoord. Wel dat het voor de eerste generatie migranten moeilijk was om door te groeien binnen een bedrijf, als gevolg van de taalbarrière.”

Bij de Spaans-Bredase vrouwen zullen altijd twee harten blijven kloppen. Een Spaans en een Nederlands. Carmen Herrera: ,,Ik ben tweetalig opgevoed. Voel me hartstikke Spaans én Nederlands.”

Conchita Perez-Labarta: ,,Nadat mijn man was overleden, vroegen mensen of ik terug naar Barcelona ging. Waarom zou ik dat doen? Ik woon hier al zo lang, ben bijna een échte Bredase. En mijn kinderen wonen hier. Ik blijf in Breda.”

‘Brieven uit Spanje, op het spoor van de Spaanse gemeenschap in Breda’. Informatie en reacties: witterook.nu