De oude mannen zijn even terug in Stedelijk Museum Breda

Op de dag van het interview zijn ‘de mannen’ nog niet naar het museum gebracht. Langs drie wanden van het hoge atelier in het woonhuis in Middelburgse binnenstad staan de bijna manshoge schilderijen opgesteld: mannen in pak, met afhangende schouders, soms staande naast een lege stoel, soms met een hoed in de hand. Oud zijn ze, en ze maken een verloren indruk.

Marenne Welten (1959) verdiepte zich voor de tentoonstelling ‘House of Men’ in de geschiedenis van het gebouw waarin Stedelijk Museum Breda gevestigd is. Van 1798-1954 was het pand een ‘oudemannenhuis’. Het gezin van Weltens vader groeide op vlakbij het tehuis. 

,,Mijn tante is in de negentig en herinnert zich de mannen nog,” vertelt ze. ,,Als kind vond ze hen een beetje zielig. Je kwam daar alleen terecht als niemand meer voor je kon of wilde zorgen. Ze waren overbodig geworden.” Ze laat foto’s zien van de slaapzaal: losse bedden langs de wanden, elk omsloten door een gebloemd gordijn. ,,Dat was alles wat ze voor zichzelf hadden.”

Ze las de strenge reglementen over alcoholgebruik en verplicht schoeisel, vond een brief waarin een man vroeg of zijn vader alsjeblieft kon worden opgenomen, en bekeek foto’s van de oude bewoners en van de regenten die de boel bestierden. Toen ze alles gelezen had wat er te vinden was, kon ze gaan schilderen. Maar eerst borg ze al het archiefmateriaal weer op. 

,,Ik wilde het oudemannenhuis helemaal afbreken, om het vervolgens weer op te bouwen in de verbeelding.” De mannen die ze uiteindelijk schilderde, zijn dan ook geen portretten van bestaande mannen. ,,Ik verbind de geschiedenis van het oudemannenhuis met de verhaallijnen van mijn persoonlijke geschiedenis. Wat betekent ‘de oude man’ voor mij?” Ze vertelt over haar vader, die overleed toen zij tien jaar oud was. Over de mannen in de familie, die bij feesten rond de tafel zaten en, gekleed in pak, het woord voerden.

,,Zij maakten de dienst uit in de familie en als kind was ik daarvan onder de indruk. En het was overal zo hoor, ook in de kunstwereld. Mijn vader, die ook kunstenaar was, nam mij in de jaren zestig een keer mee naar een opening. Daar zag ik laatst weer een foto van: alleen maar mannen in stemmige pakken, ook daar. Deze schilderijen gaan ook over het voorbijgaan van die cultuur.”

De olieverf zit duimendik op de doeken. Dat heeft een bijzondere reden. Welten: ,,Als ik aan een schilderij begin breng ik eerst een dikke laag witte verf aan. Daar ga ik dan in verder schilderen, wat heel lastig is. De verf droogt langzaam en gehoorzaamt aan zijn eigen wetten. Daardoor wordt het voor mij onvoorspelbaarder wat de uitkomst van het schilderij wordt. 

Vergelijk het maar met een huis: bij de voordeur is alles netjes op orde. Dat is de façade. Maar ik vind het interessanter wat er bij de achterdeur gebeurt: daar is het een zootje, daar staat alles wat je liever niet ziet. In mijn werk wil ik dat rommelige laten zien, alles eruit peuren wat er aan zooiigheid schuilgaat in mijzelf. Doordat ik het mijzelf moeilijk maak bij het schilderen ga ik aan de façade voorbij.”

Behalve de reeks staande mannen zijn er ook vier liggende te zien, drie zeer grote koppen, en een heel aantal kleine werken op papier. Een mengeling van gouache en collage, gevat in lijsten die Welten in tweedehandswinkels vond. Er staan handen op en ogen, mensfiguren, bloemen, bedden en hier en daar een skelet: universele symbolen in opzettelijk onlogische combinaties, die de verbeelding prikkelen. 

,,De tentoonstelling is één geheel,” zegt Welten, ,,zoals een roman waarin een schrijver een fictieve wereld oproept waarin de lezer wordt meegenomen. Er zijn ook historische voorwerpen te zien uit de museumcollectie, zoals kleine reliekhoudertjes die mensen vroeger in hun broekzak meenamen. Iedereen kan zijn eigen verbanden leggen tussen de verschillende beelden en voorwerpen in de tentoonstelling, en persoonlijke herinneringen en associaties erin leggen.”

Marenne Welten, House of Men: Stedelijk Museum Breda, 20 november t/m 1 mei, stedelijkmuseumbreda.nl.