Maar wát is dan eigenlijk kunst?

Als aan het einde van de - vaak verhitte - discussies uiteindelijk iemand bijna wanhopig roept: ‘Maar wie of wat bepaalt dan wat kunst is?’ Dan roep ik - kunstredacteur - gekscherend steevast: ‘ik!’ Dat levert dan altijd een hoop geproest en gehinnik op, maar volgens Mathieu Weggeman heb ik wel gelijk. Althans, deels.

De Eindhovense hoogleraar organisatiekunde aan de TU/e was het beu. Alles en iedereen kletst, schrijft en denkt maar over kunst, maar weinigen die kunnen uitleggen wat dat aloude begrip nu exact inhoudt. Dus werd het tijd dat eens uit te zoeken.

Hij doet dat in het boekje Kunst? Kunst! Hij maakt daarbij gebruik van filosofen, schrijvers, kunstenaars en andere denkers om uiteindelijk tot de slotsom te komen dat een sluitende definitie eigenlijk niet te geven is.

Kan daarom het boekje de prullenbak in? Zeker niet, want de schrijver lepelt een aantal interessante zaken op en weet die uiterst systematisch te ontleden. Goed voer voor curatoren, galeriehouders, kunstenaars en critici dus, en ook liefhebbers kunnen er hun voordeel mee doen.

Weggeman pakt het zeer methodisch aan. Werpt eerst de vraag op waarom een definitiestudie over de vraag wat kunst is, nodig is. Antwoord: het getuigt van armoede als iedereen ervan uitgaat dat kunst een primitieve term is die door de meeste mensen wel wordt begrepen. Daarom. En hij weet waar hij het over heeft; niet voor niets was hij jaren lid van de Raad voor Cultuur.

Weggeman haalt een uitspraak van de Amerikaanse kunstenaar Mark Rothko aan: ‘Hoewel het gezag van een dokter of een loodgieter nooit in twijfel wordt getrokken, acht iedereen zichzelf een goede criticus en adequate scheidsrechter van wat een kunstwerk zou moeten zijn en hoe het uitgevoerd zou moeten worden’. Daarom dat de schrijver ‘zo objectief en klinisch’ mogelijk het begrip kunst ontleedt.

Het lastige is natuurlijk dat of iets kunst is, niet kan worden vastgesteld door simpelweg een kunstwerk empirisch of proefondervindelijk te onderzoeken. Wat dan overblijft, is een wel heel brede definitie als: ‘Kunst is alles wat niet vrij en als zodanig in de natuur voorkomt en wat bewust door de mens is gewild en gemaakt’.

Weggeman introduceert nieuwe begrippen. ‘Ki’ wordt ingezet als het kunst is omdat ik, de maker, zeg dat het kunst is, en ‘Ke’ omdat de experts zeggen dat het kunst is. Vervolgens geeft de auteur aan wat de motieven van kunstenaars kunnen zijn - en wat die betekenen; ook in vergelijking met wat apen of olifanten ooit met een penseel hebben gedaan. 

Dan komt ook de opmerking van dat nichtje van vier voorbij. Overigens geldt dat vooral voor de eigentijdse beeldende kunst: ,,Dat doet vermoeden dat de rol van (technisch) ambachtelijk vakmanschap in de beeldende kunst relatief gering mag zijn’’ zo constateert Weggeman terecht.

Vervolgens worden verschillende waardes van kunst over het voetlicht gebracht, van esthetische waarde via reflectieve waarde tot en met economische waarde. Bij dat laatste haalt Weggeman het doek Show me the Monet aan van de Britse kunstenaar Banksy. Op dat schilderij - vrij naar een werk van de Franse schilder Claude Monet - liggen in een vijver twee winkelwagentjes en een pilon. Waarmee de kunstenaar het consumentisme bekritiseert. Het doek werd - hoe ironisch - in oktober 2020 geveild voor 8,5 miljoen euro.

Komt Weggeman uiteindelijk tot een sluitende definitie van kunst? Nee. Met wat slagen om de arm denkt hij dat experts het beste in staat zijn om aan te geven wat kunst is. Waarvan akte.

Kunst? Kunst! Scriptum Publishers. ISBN: 978.94.6319.229.3.