Crimineel voelt aanpak, maar stopt niet

Vroeger hoefde je alleen op te passen voor de politie. Nu liggen ook burgemeesters, gemeenten en woningcorporaties dwars. Krijg je ineens geen vergunning meer voor een café of winkel. Gaan ambtenaren aan het loket moeilijke vragen stellen en komt de Belastingdienst elk jaar langs”, zegt Wim*. De Brabander is in de vijftig en nog altijd actief in het milieu. Hij heeft een ‘brede werkportefeuille’ ter spreiding van de beroepsrisico’s: van drugshandel tot heling en alles wat ertussen zit.

Wim voelt mede door de gezamenlijke ondermijningsaanpak van de overheidsdiensten een nieuwe wind waaien door het (boven)regionale criminele milieu. ,,Zowat alle diensten hijgen in je nek. Ik loop de hele dag op eieren.”

De Brabander kijkt tegenwoordig wel twee katten uit de boom voordat hij met iemand in zee gaat. ,,Ze vragen me regelmatig om mee te investeren in een handeltje. Maar ik doe het niet meer. En veel jongens zijn voorzichtig geworden. Het risico dat het fout gaat, is te groot. Vroeger kende je elkaar, werkte je op vertrouwen. Dat is veranderd, ook omdat er nu zo veel buitenlanders actief zijn. Zo zijn ze hier, zo zie je ze nooit meer terug.”

Daarbij gaat er tegenwoordig ‘veel mis’, zegt Wim. ,,De politie pakt veel handel en onderling bedonderen jongens elkaar. Veel gasten zitten op zwart zaad. Zo gaat de adem er wel uit.”

Ad Haverkamp (47) schuwt de publiciteit niet. Hij kreeg bekendheid door een aflevering over zijn criminele carrière in de docu-serie Echte Penoze. Hij deed zaken met de Franse en Italiaanse maffia en Colombiaanse kartels, werd in België tot zes jaar cel veroordeeld voor xtc-handel en zit nu vast op verdenking van afpersing van twee makelaars in Dordrecht. Tegenwoordig verhuurt hij naar eigen zeggen motoren en hij oriënteert zich op de oliehandel. In Breda waren ze vorig jaar niet blij dat Haverkamp in de stad neerstreek. Hij trok met zijn motorverhuur in bij het garagebedrijf van een vriend. Samen zijn ze op dat moment ook leidinggevenden in het toenmalige Bredase chapter van motorclub Kings Syndicate. Bij gemeente en politie rinkelen de alarmbellen. Ze vrezen dat er een crimineel broeinest ontstaat.

De machine tegen ondermijning treedt in volle werking. Haverkamp: ,,We kregen de ene na de andere bedrijfscontrole van gemeente en inspecties. Politiewagens reden elke dag opvallend langs. Twee recherchechefs kwamen met mijn vriend praten en ze waarschuwden klanten. De politie informeerde steeds bij cafébazen wat ik had gedronken, hoeveel ik moest afrekenen. In korte tijd werd ik vier keer op straat staande gehouden. Een arrestatieteam reed me in mijn auto van de weg, want ze wilden me aan België uitleveren.”

De overheidsdiensten leggen Haverkamp ook op andere wijze het vuur aan de schenen. ,,Bij de ABN in Breda wilde ik een nieuwe rekening openen voor mijn verhuurbedrijf. Maar de politie was komen praten, zeiden ze. Die had verteld dat er een witwasonderzoek liep tegen me. Daarom kreeg ik geen rekening.”

Dat Haverkamp last heeft van de gezamenlijke aanpak door politie, fiscus én gemeente, beaamt hij volmondig. ,,Sterker nog: ik word gewoon gestalkt door ze.” Maar als bekende van politie en justitie kan hij dat toch verwachten? ,,Nou, dit gaat wel heel ver. Ze zeggen: ‘Adje, jij bent jaren stout geweest, daarom pakken we jou nu’. Maar het is een hetze geworden, getreiter onder regie van de burgemeester.”

De Bredanaar gebruikt zijn pinpas ‘alleen nog om te tanken’. ,,Ik zet nooit meer dan 400 of 500 euro op mijn bankrekening. Want elke keer als ze me aanhouden, nemen ze mijn geld in beslag.” Op vakantie heeft hij altijd het aankoopbewijs van zijn Rolex bij zich. ,,Zonder bonnetje pakt de douane het horloge ook af.”

Door deze vasthoudendheid voorziet Haverkamp een nevenwerking van de ondermijningsaanpak die omgekeerd evenredig is aan het beoogde effect. ,,Ze blijven je maar achtervolgen en geld afpakken, jarenlang. Ook als mensen het rechte pad op willen. Zo houden ze je crimineel.” De Bredanaar denkt er het zijne van. ,,Als het zo doorgaat, verhuis ik misschien ook wel eens naar Dubai.”

,,Die stap ondernamen al talrijke Brabantse drugscriminelen”, stelt Paul*. De vijftiger was jarenlang actief in de georganiseerde misdaad in Brabant. Hij bewandelt naar eigen zeggen nu het rechte pad. ,,Die vertrokken gasten maken het de overheid alleen maar moeilijker. Ze stoppen echt niet met cokesmokkel. Met een stuk of twintig niet af te luisteren pgp-telefoons sturen ze hun organisatie in Nederland veilig en op afstand aan. Zie ze daar maar eens te pakken.”

Met huisuitzettingen en het weigeren van vergunningen pakt de overheid de grote criminele bazen niet, ziet Paul. ,,De kleintjes betalen de hoogste prijs: katvangers en mensen met schulden die een hennepplantage in huis nemen en bij ontdekking worden uitgezet. Die raken nog verder in de ellende. De grote baas heeft er ook wel last van, hij mist omzet en raakt zijn wiethok kwijt. Maar dat ziet hij als bedrijfsrisico. Hij zoekt gewoon een ander. Of hij verplaatst de teelt naar België of Spanje. Actie is reactie: ze passen de bedrijfsvoering aan.”

Strafrechtadvocaten constateren dat met de integrale aanpak vooral ‘laaghangend fruit’ wordt geplukt. ,,De bestrijding van drugs‘’, stelt advocaat Pieter van der Kruijs uit Den Bosch, ,,is ineens een publieke taak geworden van gemeenten, woningcorporaties et cetera. Ze sluiten panden als er in de kamer van een kind een onsje wiet wordt gevonden. Hele families worden zo gestraft. Ze laten de kleintjes bloeden in de hoop de groten te verdrijven. Je kunt je afvragen of dat moreel-ethisch verantwoord is.”

Van Asselt komt in strafdossiers regelmatig slecht recherchewerk tegen. ,,Zaken die door tijdsdruk en capaciteitsproblemen niet goed worden uitgezocht. Dan lees ik dat ze bij een drugslab talloze kentekens van auto’s hebben genoteerd. Die trekken ze niet na. Ongelooflijk, wat een gemiste kans. Misschien zijn dat de grote bazen wel. Maar ja, de korte klap, hè. Ze pakken alleen de twee laboranten.”

De strafrechtspecialist snapt evenmin de huidige focus op financieel rechercheren en Plukze-wetgeving. ,,Als ze bij een verkeerscontrole een paar duizend euro contant vinden in een dashboardkastje starten ze meteen een groot witwasonderzoek. Dat kost ongelooflijk veel tijd en energie, maar levert vaak niks op. Zinloos. Steek die energie in echte, kansrijke criminele onderzoeken.”

Buntsma waarschuwt dat de strenge financiële aanpak soms ‘doorschiet’. Hij behandelt een zaak waarin de Belastingdienst een verdachte van wietteelt een vordering van bijna een miljoen euro oplegde. ,,Zijn strafzaak loopt nog, maar daarmee is hij eigenlijk al kapot en zijn gezin ook. Hoe de fiscus aan dat bedrag komt? Een verkennend rapportje ter grootte van een A4’tje, losjes gebaseerd op inkomen en toeslagen, die hij nu ook kwijt is. Je moet zelf maar zien te bewijzen dat het niet klopt. Het gaat wel heel makkelijk, hoor.”

Welke alternatieven resten de overheid bij vervolging? Hogere straffen bij zware drugsmisdrijven? Het Openbaar Ministerie heeft die wens recent in een richtlijn opgenomen. ,,Helpt geen sikkepit”, weet advocaat Van der Kruis zeker, ,,daar ligt niemand wakker van. De doodstraf helpt ook nergens.” Buntsma gelooft er evenmin in. ,,Ondermijning is al zo oud. Het zit in de mens.” De tekst van het liedje Ome Jan (1993) van Willeke Alberti illustreert dat naar zijn mening treffend:

We gingen op vakantie van
het geld van Ome Jan,
En niemand leek te weten
hoe hij aan die centen kwam,
Dat kon ons weinig schelen
dus we namen het ervan,
Niks te klagen, niet naar vragen

‘Klassieke ondermijning op microschaal’, noemt Buntsma het bezongen fenomeen. ,,Want iedereen wist dat Ome Jan zijn geld niet had verdiend met hard werken. De schaal van de ondermijning is echter enorm vergroot. Dat is het taboe geworden. We zien overal jongelui die in no time rijk willen worden in de misdaad. Onervaren, ongeduldige daders die snelle winsten maken met rippen, dealen en kweken. Ze willen hogerop, de handel in, net als hun voorbeelden, hun goden.”

De criminele ambities zijn dus vaak groot. Gaat de overheid die temmen met de huidige strategie? Buntsma: ,,Ik ken hooguit een paar jongens die ooit uit de criminaliteit zijn gestapt. Dat kwam niet door de straf die ze kregen maar door de corrigerende reactie van de sociale omgeving, met name de familie. Als daar geen normbesef is, dan faalt ook de overheidsaanpak.” Eruit stappen is volgens de advocaat sowieso niet makkelijk: ,,In drugsonderzoeken vindt de politie vaak briefjes: lijstjes met kilo’s en cijfers. Dat is vaak gewoon de boekhouding: schulden en tegoeden. Van die krijg ik nog dit en die moet ik zo veel geven. Je kunt dus niet zomaar stoppen.”

,,Het is nu water naar de zee dragen”, concludeert Pieter van der Kruijs. ,,Door drugs te verbieden heeft de overheid zelf het criminele verdienmodel gecreëerd dat ze bestrijdt. Dat is de paradox. De hele focus moet anders, wereldwijd. Haal drugs internationaal uit het strafrecht en maak er een gecontroleerd medisch probleem van. Dan maak je het criminele verdienmodel in elk geval kapot.”

Legalisering van drugs is zeker in Europa een (politiek) taboe, maar het borrelt steeds vaker op als enige echte alternatief. Soms op onverwachte plekken. Op een verkiezingsbijeenkomst van de VVD in Breda vroegen begin dit jaar meerdere sprekers er aandacht voor. De Bredase wethouder Greetje Bos, die als officier van justitie jarenlang tegen de georganiseerde drugsmisdaad streed, sloot zich daar voorzichtig bij aan.

Ook de invloedrijke emeritus hoogleraar criminologie Cyrille Fijnaut brak onlangs in NRC Handelsblad een lans voor onderzoek in Europa naar regulering en legalisering. Hij trekt parallellen met het alcoholverbod in het vooroorlogse Amerika dat aan de basis lag van een gigantische criminele alcoholindustrie.

Ze zijn geen roependen in de woestijn. Heel wat van de tientallen bronnen bij bestuur, politie, justitie en opsporingsdiensten die deze krant de afgelopen maanden in vertrouwen interviewde over ondermijning, denken dat alleen internationale regulering de massale drugscriminaliteit echt kan stoppen.

Zo ver is het bij lange na nog lang niet. Strafpleiter Erik Thomas uit Breda ziet vooralsnog slechts één reëel en weinig aantrekkelijk alternatief: ,,Accepteren dat er internationaal een grote vraag is naar drugs die voorlopig blijft bestaan. Zoals verkeersdoden de prijs zijn van onze mobiliteit, zo is drugscriminaliteit de prijs van onze ongebreidelde, vrije consumptiemaatschappij waarin het individu centraal staat.” Dat advocaat kritiseert het ondermijningsbeleid:. ,,Je kunt deze War on Drugs nooit winnen. Maar ze gaan maar door met het aantasten van de waarborgen en grondslagen van onze samenleving. Dat vind ik ook ondermijning.”

*Gefingeerde naam. De identiteit van deze bronnen is bekend bij de hoofdredactie.

Hoe is de Brabantse onderwereld verweven met de bovenwereld? Luister naar onze podcast, waarin we een ronde maken langs ogenschijnlijk normale plaatsen, waar men druk bezig is met (de strijd tegen) ondermijnende criminaliteit. De podcast is ook te beluisteren via Apple, Google of Spotify.