Viruswappie, cancelcultuur en influencer: nieuwe Van Dale is ‘spiegel van de samenleving’

Een jubileumeditie: het is 150 jaar geleden dat Johan Hendrik van Dale voor het eerst zijn naam verbond aan het Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal, zoals de officiële naam luidt.

De ‘spiegel van de samenleving’ noemt de uitgever de nieuwe Van Dale, die dinsdag werd gepresenteerd. Veel woorden en uitdrukkingen die in het woordenboek terechtkwamen, hebben betrekking op ontwikkelingen in de maatschappij. Identiteitspolitiek en trumpisme, bijvoorbeeld. Ook premier Mark Rutte heeft een vermelding gekregen, met het woord ‘ruttedoctrine’. Dat verwijst naar de visie dat interne discussies niet gedeeld zouden hoeven worden met - bijvoorbeeld - de Tweede Kamer.

Daarnaast zijn daar de onherroepelijk coronagerelateerde woorden zoals anderhalvemetersamenleving, code zwart en knuffelcontact. De al geruime tijd gebruikte term voor iemand die zich niet specifiek man of vrouw voelt heeft nu ook een officiële vermelding: non-binair.

Een tiende van alle nieuw toegevoegde woorden komt uit het Engels: 979, om precies te zijn. Airfryer is er een van, net als bodyshaming en influencer. Social media brachten ons nog meer nieuwe woorden - doxen (het doelbewust publiceren van persoonsgegevens van iemand) bijvoorbeeld. En er werd ook uit andere talen geput. Zo kwam het Duitse gutmensch (politiek correct persoon, voornamelijk negatief bedoeld) er ook in.

^{Tekst gaat verder onder de afbeelding.}

Het woordenboek heeft daarnaast de geslachtsaanduiding bij bijna 15.000 beroeps- en persoonsnamen gewijzigd: zij kregen de toevoeging m/v/x. Het gaat bijvoorbeeld om woorden als minister, voetballer, held, bakker of crimineel. Steeds meer mensen ‘bedienen zich in het dagelijks taalgebruik van genderinclusieve mogelijkheden', verklaart Van Dale die keuze. Maar: ,,Bij woorden die duidelijk wijzen op het biologisch geslacht zoals de vuilnisman, de non, de vader of de kraamvrouw, verandert niets: zij houden alleen een (m) of een (v).”

Ook woorden en uitdrukkingen van bekende mensen hebben een plek in het woordenboek gekregen. Nieuw is bijvoorbeeld fabeltjesfuik van Arjen Lubach. Dat woord verwijst naar de manier waarop mensen volgens de presentator op social media ‘langzaam in een eigen parallelle werkelijkheid gezogen’ worden. Ook het zkv (zeer kort verhaal) van schrijver A.L. Snijders kreeg een plekje.

Zoals eerder al aangekondigd: ‘Don’t mention the war’ van de Britse serie Fawlty Towers staat vanaf heden ook in de Van Dale. De uitdrukking komt uit de aflevering The Germans, waarin hoteleigenaar Basil Fawlty (John Cleese) een groep Duitse gasten ontvangt. Hij instrueert zijn personeel doorlopend om vooral níét over de Tweede Wereldoorlog te beginnen. De zinsnede wordt vaak schertsend gebruikt als iets ter sprake dreigt te komen wat je liever vermijdt.

Van Dale gebruikt soms citaten om de betekenis van een woord aan te vullen, en ook daarvan zijn er diverse bij gekomen. Zoals die van cabaretière Brigitte Kaandorp, als zij een klagende vrouw parodieert: ‘Ik heb een heel zwaar leven, echt heel zwaar, moeilijk, moeilijk, moeilijk, moeilijk!’ Ook verschillende schrijvers kunnen hun uitspraken terugvinden in het woordenboek, zoals Marieke Lucas Rijneveld, Lize Spit, Erdal Balci - ‘De begraafplaatsen liggen vol met doden die dachten dat ze onvervangbaar waren', en Ish Ait Hamou: ‘... wat is een reputatie anders dan een kleur waarmee geverfd wordt, met zoveel lagen dat men vergeet wat eronder schuilt?’

Luchtiger zijn de passages uit populaire liedjes die als bekende uitdrukking in Van Dale terechtkomen, zoals: ‘van Afrika tot in Amerika’ (K3), ‘een heel apart gevoel van binnen’ (Corry Konings), en een tuintje in je hart hebben (Damaru & Jan Smit) en ‘mag ik dan bij jou?’ (Claudia de Breij).

Bekijk onze nieuwsvideo’s in onderstaande playlist: