Rechters leggen weer ‘volop’ levenslang op, hoe kan dat?

Noffel F. komt met zijn veroordeling in hetzelfde rijtje als Willem Holleeder, die twee weken terug levenslang kreeg voor zes liquidaties, en Amsterdammers Omar L. en Hicham M., die eind juni veroordeeld werden voor meerdere moordaanslagen, waaronder die op een camping in Kerkdriel. Het lijkt alsof er elke week wel iemand voor de rest van zijn leven achter tralies verdwijnt.

Dat is wel eens anders geweest. Hoewel vier in een maand wel uitzonderlijk is, leggen rechters in Nederland de laatste jaren ‘makkelijker‘ levenslang op. Dat houdt volgens strafrechtdeskundige Wiene van Hattum (expert in levenslange celstraffen) duidelijk verband met het feit dat Nederland sinds 2017 - onder druk van het Europese Hof tot bescherming van de Rechten van de Mens - het beleid heeft aangepast: levenslanggestraften hebben na 25 jaar uitzicht op vrijheid. Levenslang is niet per definitie écht levenslang.

Op papier is dat trouwens nooit zo geweest. Eigenlijk is er sinds 1870, toen de doodstraf werd afgeschaft en levenslange celstraf ervoor in de plaats kwam, nooit veel veranderd. Omdat levenslang als inhumaan werd gezien, werd de situatie van levenslang gestraften na een aantal jaren opnieuw beoordeeld. De periode waarna dat gebeurde wisselde door de jaren heen nogal eens: 15 jaar, 12,5 jaar en sinds 1957 na 10 jaar al. Dat leidde, in tegenstelling tot wat je zou verwachten, niet tot ophef. ,,Men wist het niet,” zegt Van Hattum. ,,De maatschappelijke dynamiek was toen natuurlijk totaal anders.”

Simpel gezegd: als gedetineerden geen gevaar meer vormden, hoefden ze niet meer vast te zitten. Dat veranderde gaandeweg. Van alle misdadigers die ná 1970 tot levenslang werden veroordeeld, kreeg er nooit één gratie. In 2004 liet toenmalig minister van Justitie Donner tijdens een debat over strafverzwaringen blijken dat levenslang in Nederland ook echt levenslang betekent: tot je dood in de cel. In 2006 werd onder meer de op-één-na-zwaarste vrijheidsstraf van 20 jaar naar 30 jaar verhoogd, om het verschil met de zwaarste straf (echt levenslang) te verkleinen.

Dat leidde ertoe dat het aantal gevallen van levenslang begon af te nemen. Sterker: nadat het Europese Hof in 2013 zei dat er altijd uitzicht moet zijn op invrijheidstelling omdat de straf anders marteling is, kwamen de rechters in Nederland in verzet. Als levenslang in strijd is met de regels, dan maar niet. ,,Het beste voorbeeld daarvan zijn de geadopteerde Drentse broers Marcos en Admilson die allebei 30 jaar kregen omdat de rechter géén levenslang wilde opleggen vanwege de uitspraak van het Europese Hof,” zegt Van Hattum.