Protocol: zorgpersoneel krijgt voorrang bij tekort aan IC-bedden

De regels staan in het eerste draaiboek voor de laatste stap in de zogenoemde zwarte fase, de situatie van een schreeuwend tekort aan intensivecareplekken, bijvoorbeeld als een grote tweede coronagolf de zorg overspoelt. Dat protocol is vanavond gepubliceerd door de Federatie Medisch Specialisten en artsenfederatie KNMG, na overleg met belangengroepen. Het gaat om een voorstel: de artsen, publiek en politiek kunnen nog reageren. 

Het hoogste niveau van de crisisfase gaat in als ziekenhuizen na uitbreiding tot 2400 bedden samen amper nog ic-plekken over hebben en het niet meer lukt om deze toe te wijzen op basis van medische gronden. Die fase wordt landelijk afgekondigd, zodat er geen regionale willekeur ontstaat. Dat is in Nederland niet eerder nodig geweest, maar in maart en april stevenden de ziekenhuizen er wel op af, daarom is snel werk gemaakt van deze nieuwe regels. 

Leefstijl, nationaliteit, lichamelijke of verstandelijke handicap en sociale status zullen geen rol spelen bij de selectie: een moeder van drie kinderen krijgt geen voorrang boven de alleenstaande loodgieter, de obesitaspatiënt moet niet achteraan sluiten. Het principe ‘eigen schuld’ zal zeker niet meewegen, zegt ethicus Marcel Verweij, een van de opstellers en hoogleraar filosofie aan de Wageningen Universiteit.

,,Eigen verantwoordelijkheid speelt normaal ook geen rol bij de vraag wie recht op zorg heeft’’, zegt hij. ,,En praktisch: moet je dan een tribunaal oprichten dat in die hectische crisisfase beoordeelt wie precies welk aandeel heeft in zijn medische toestand? Je kunt denken dat je gezond bent omdat je goed leeft, maar het kan ook door je goede opleiding komen, je sociaal-economische positie, je genen. Het is vaak niet zwart-wit.”

Behandelaars kijken bij zorgschaarste al standaard naar levensverwachting, onderliggende aandoeningen en – als de selectie nog strenger moet – straks ook naar de verwachte behandelduur op de ic. Coronapatiënten liggen gemiddeld lang aan de beademing, dus niet-coronapatiënten lijken een streepje voor te hebben.

,,Zo kan het gebeuren dat een zeventiger na een hartinfarct wel een ic-bed krijgt, omdat hij na een paar dagen weer plaatsmaakt, en een dertiger met corona niet”, zegt René Héman, voorzitter van KNMG. ,,Deze regels pakken soms nadelig uit voor jongeren, soms voor ouderen.”
_{(Artikel gaat verder na de kaart)}

De voorrang voor zorgpersoneel dat intensief met coronapatiënten werkt, is rechtvaardig, denkt Verweij. ,,Zij lopen een risico voor hun eigen gezondheid ten behoeve van ons allemaal, dan is het heel onrechtvaardig als ze achteraan zouden moeten sluiten.” Als er na de eerste criteria nog altijd te veel gegadigden zijn voor dezelfde ic-plek, dan wordt gekeken naar generaties (0-20 jaar, 20-40, 40-60, 60-80 en 80+).

Jongeren hebben korter van het leven kunnen genieten dan ouderen, dus krijgen ze voorrang. Verweij: ,,Iedereen heeft evenveel recht op leven, maar de vrouw van 24 heeft meer te verliezen als ze geen behandeling krijgt dan de buurman van 72. Die heeft al een groter deel van zijn leven gehad, de vrouw niet.” 

Al kan dat voor ongemakkelijke dilemma's zorgen. Theoretisch kan een twintiger die onder invloed tegen een boom rijdt straks voorrang krijgt boven de zeventiger die struikelt over een scheve stoeptegel en op de ic belandt. Verweij: ,,Maar misschien was die dronken bestuurder wel in paniek op weg naar zijn vader die op sterven lag... Kijk: deze fase is sowieso een tragedie, wat er ook besloten wordt. Het gaat om de minst slechte keuze. En als je er dan niet uitkomt, als er dan één bed over is voor vier generatiegenoten met dezelfde medische achtergrond, dan wordt het loten. Dat is eerlijk, met gelijke kansen voor iedereen, maar toch ook heel onbevredigend.”

Voorzitter Diederik Gommers van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care is tevreden met het resultaat: ,,Voor ons als artsen is dit dagelijkse kost, maar nu starten we gelukkig ook een bredere discussie.” Gommers schreef in een eerste versie nog dat mensen boven de 70 uiteindelijk minder kans maken op een plek, maar die harde leeftijdsgrens is vervangen door de bredere term ‘generaties’. ,,Omdat die leeftijdgrens zo gevoelig lag, duurde dit allemaal ook erg lang. Nu is die harde knip van 70 eruit, dat geeft meer bewegingsruimte.” De voorrang voor jongeren geldt alleen als ze op basis van bijvoorbeeld overlevingskans en opnameduur gelijkwaardig zijn aan de ouderen. 

Toen de ziekenhuizen eind maart overlopen werden, met soms dagelijks honderd patiënten erbij, begonnen specialisten al met het schrijven van het protocol. Dit is klaar voordat er een eventuele tweede grote coronagolf komt. Maar het absolute doel is om helemaal niet meer in de crisisfase terecht te komen, zei ook minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) afgelopen week: ,,We willen vooral dat zo’n grote golf niet meer komt, daar is echt alles op gericht.” Dan kan dit nieuwe draaiboek voor altijd in de lade blijven.  

Bekijk onze video's over het coronavirus in onderstaande playlist: