Maxima en robot Leonali maken zich zorgen over de brexit

De ontvangst laat geen twijfel over. Koningin Máxima betreedt in het Trippenhuis aan de Kloveniersburgwal in Amsterdam een bolwerk van de wetenschap. Robot Leonali heet de vorstin welkom op de KNAW. Waar wetenschappers, onder wie Albert Einstein, de traptreden hebben betreden en uitgesleten, is het nu de beurt aan een robot. Koningin en robot gaan in gesprek over de internationale uitwisseling van kennis en samenwerking. De blikken computerstem van de een maakt de stem van de ander nog charmanter.

Maar Leolani slaat de spijker op zijn robots wel meteen op zijn kop. De koningin bezoekt de KNAW voor een uitgebreid werkbezoek om er te worden bijgepraat over de gevolgen van de brexit voor wetenschappers en studenten aan beide kanten van het Kanaal. Kunnen universiteiten na een vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie nog samenwerken? En wat zijn de persoonlijke gevolgen voor professoren en studenten?

Voor een antwoord schuiven Nederlandse en Britse gesprekspartners aan, in twee rondetafelsessies. Eerst in een nieuwe, moderne vergaderzaal, daarna in het eeuwenoude hart van de KNAW, onder het goedkeurend oog van twee portretten van Ferdinand Bol , een oude meester uit de 17de eeuw.

Dr. Y. Kyratsis, bijzonder hoogleraar in Organisatietheorie, windt er geen doekjes om. De Brit is met zijn vrouw naar Nederland verhuisd om een einde te maken aan alle onzekerheid. ,,Wij voelen ons hier welkom. Er zijn goede universiteiten.’’ Charlotte Smedley, een Britse studente, is het voorbeeld van Kyratsis gevolgd. ,,Ik heb hier meer mogelijkheden om te studeren, om wetenschappelijk onderzoek te doen. Veel van mijn studerende vriendinnen willen ook naar Nederland komen’’, aldus Smedley. Zij stipt een groeiend probleem aan: als Europeanen vertrekken naar het vasteland, slaat dat gaten in Brits onderzoek.

Sir Venki Ramakrishnan, president van de Royal Society, de Britse evenknie van de KNAW, onderstreept de onvrede van de Britse wetenschap over de brexit en de aanhoudende onduidelijkheid erover, met een ‘dodelijk’ cijfer. ,,Vijfennegentig procent van de Britse wetenschappers zijn voor remain, voor een blijvend lidmaatschap van de Europese Unie’’, aldus Ramakrishnan. Hij noemt de Britse houding jegens Europa schizofreen. ,,De afstand van het Verenigd Koninkrijk met Europa wordt groter. Er ontstaat een gevaarlijke tweedeling tussen Europeanen. Er is meer ‘go home’ te horen.’’

Britse studenten zijn ook niet meer zeker van hun positie op de Europese arbeidsmarkt als de brexit een feit wordt. En wat te denken van het reizen over en weer. Het automatische visumbeleid, ook voor wetenschappers en studenten, zal verdwijnen. Komt er een straffer visabeleid dat de contacten zal belemmeren?

Britse wetenschappers maken zich ook grote zorgen over hun fondsen voor onderzoek. Groot-Brittannië en Nederland zijn grootgebruikers uit de Europese potten voor wetenschap. Britse universiteiten willen niet te afhankelijk worden van private sponsors als Google of Microsoft. Zij jagen altijd en overal op informatie en op goede mensen. Sommige Nederlandse wetenschappers daarentegen rekenen zich al rijk. Minder EU-geld voor Brits onderzoek kan mogelijk leiden tot meer geld voor Nederlands onderzoek.

Alle gasten aan tafel zijn het erover eens dat een blijvend lidmaatschap van de Britten aan Europees wetenschappelijk onderzoek – voortzetting van de huidige situatie – het beste is. ,,Onze banden zijn ook zo vergroeid met elkaar, die zijn lastig te scheiden, te ontwarren’’, zegt Richard Catlow, Foreign Secretary van de Royal Society.

Sir Venki Ramakrishnan waarschuwt vooral voor de ‘gap’, de kloof tussen de oude en de nieuwe situatie bij een brexit. ,,Onze regering verzekert ons dat we lid blijven van Horizon Europe, het onderzoeksprogramma van de EU. Dat loopt tot en met 2020 en moet daarna worden verlengd. Minister Chris Skidmore verzekert ons dat het VK er lid van blijft, ook na 2020’’, aldus Sir Venki. Mocht dat gebeuren, is dat de beste garantie voor zekerheid en stabiliteit, twee factoren waarbij niet alleen de economie maar ook de wetenschap wel vaart.

Iedereen aan tafel is het er ook over eens dat de band tussen het VK en Nederland wel tegen een stootje kan. ,,Onze relatie is de beste in Europa, we kunnen bogen op een lange traditie’’, zegt professor Wim van Saarloos, president van de KNAW. ,,De wetenschap heeft ook altijd bruggen geslagen.’’

De positieve grondhouding van iedereen aan tafel is ook koningin Máxima niet ontgaan. Britse en Nederlandse wetenschappers doen er in overleg alles aan om de schade te beperken. Zij hebben een hekel aan te veel (politiek) negativisme, aan het slaan van grenzen, zeker op wetenschappelijk gebied. Wetenschappers hebben niets met grenzen, hun blik reikt altijd tot ver in de horizon.

De les van Máxima’s werkbezoek? De wetenschap kan tegen een stootje, is weerbaar en laat zich niet ketenen. Maar aan lijfsbehoud, vooral in onzekere tijden van brexit, moet keihard worden gewerkt. Bij het vertrek uit het Trippenhuis zit Leonali al lang in de koffer. Robots hebben beduidend minder uithoudingsvermogen dan een leergierige vorstin en gedreven wetenschappers en studenten.