Mag ik stemmen met loopneus? 17 prangende vragen in aanloop naar 17 maart

1. Ik mag vandaag al naar de stembus! Toch?
Ja, dat mag. Het is wel de bedoeling dat vooral ouderen en mensen met een kwetsbare gezondheid vandaag of morgen stemmen. Zodat zij niet lang in de rij hoeven te staan en dus minder risico lopen om besmet te raken met corona. Deze eerste twee dagen zijn een stuk minder stembureaus geopend: in de kleinste gemeenten minimaal één en in de grootste gemeenten minimaal twintig. Op woensdag zijn wél alle stembureaus in Nederland open. Dus wie jonger dan 70 jaar en gezond is, wordt vandaag en morgen niet gestopt bij het stembureau. Maar het is wel zo sociaal om even te wachten tot woensdag.

2. Ik ben 70-plusser. Kan ik mijn briefstem vandaag nog op de post doen?
Nee! Dat is te laat. Ongeveer 2,4 miljoen ouderen hebben de afgelopen weken per post hun stem kunnen uitbrengen. Een unicum: bij eerdere verkiezingen mochten alleen Nederlanders in het buitenland per post stemmen. Om zeker te zijn dat de briefstem op tijd binnen is, moest deze uiterlijk afgelopen vrijdag zijn verstuurd. PostNL heeft in het weekend extra rondgereden om brievenbussen te legen. Maar geen zorgen: briefstemmen kunnen vandaag, morgen en woensdag nog worden ingeleverd bij speciale afgiftepunten in de gemeente.

3. Is dat briefstemmen wel veilig?
Daarover zijn de meningen verdeeld. Bij briefstemmen staat niet vast dat het stemmen in het geheim en in volle vrijheid gebeurt. Iemand kan thuis meekijken en een ander dwingen op een bepaalde partij te stemmen. Ook kunnen briefstemmen tijdens het vervoer verdwijnen. Bovendien gaat het best vaak mis: vorige week was 2,5 procent van de toen ingestuurde briefstemmen ongeldig, omdat ouderen hun stempas in een verkeerde envelop hadden gedaan. De briefstemmen worden wél op een veilige plek bewaard.

4. Wanneer worden de briefstemmen geteld?
Dat mag op woensdag vanaf 7.30 uur. Dit gebeurt op een apart briefstembureau in elke gemeente. De uitslagen van het briefstemmen moeten tot 21.00 uur geheim blijven.

5. Ik wil gewoon naar het stembureau. Is dat wel coronaproof?
Daar wordt alles aan gedaan. Iedereen moet 1,5 meter afstand houden. Ook zijn mondkapjes verplicht. Stemhokjes en deurklinken worden elk half uur schoongemaakt. En de stembureauleden dragen wegwerphandschoenen. Zij geven iedere kiezer een schoon potlood. In sommige gemeenten mag het rode potlood mee naar huis: een souvenir! In andere gemeenten wordt het potlood gedesinfecteerd en hergebruikt.

6. Zijn de vrijwilligers in het stembureau getest op corona?
Nee. Wel hebben zij van tevoren een gezondheidscheck gedaan, door vragen te beantwoorden over hun gezondheid. Ook kiezers wordt gevraagd om deze gezondheidscheck te doen voor het stemmen.

7. Wanneer is het stembureau geopend?
Elke dag van 7.30 uur tot 21.00 uur.

8. En die avondklok dan? Mag ik na 21.00 uur nog buiten zijn?
Ja, er geldt een uitzondering op de avondklok. Wie net heeft gestemd of op woensdagavond getuige wil zijn van het tellen van de stemmen, mag buiten zijn. Ambtenaren en stembureauleden krijgen een schriftelijk bewijs. Kiezers hoeven alleen tegen een handhaver te zeggen dat zij net naar het stembureau zijn geweest.

9. Kan ik iemand anders machtigen om mijn stem uit te brengen?
Zeker. Vanwege corona mag één persoon maximaal drie volmachtstemmen uitbrengen. Normaal zijn dat er twee. Op de stempas staat uitgelegd hoe het werkt om iemand te machtigen.

10. Wordt de opkomst lager door corona?
Dat is lastig te zeggen. Na de verkiezingen in herindelingsgemeenten, in november vorig jaar, bleek dat 18 procent van de kiezers vanwege corona niet was gaan stemmen. En dat waren vooral oudere kiezers. Dat kan nu weer het geval zijn. PvdA, CDA en VVD zouden daarvan de dupe kunnen zijn, die partijen hadden in 2017 verhoudingsgewijs de meeste oudere kiezers. Maar de opkomst kan óók hoger uitvallen, omdat er niet één dag maar drie dagen gestemd kan worden. En oudere kiezers hoeven dit keer niet naar het stembureau, want zij kunnen per brief stemmen. Volgens het ministerie zegt 81 procent van de Nederlanders ‘zeker’ te gaan stemmen.

11. Ik stem liever niet. Gaat mijn stem dan automatisch naar de grootste partij?
Nee. Als veel mensen niet stemmen, profiteren kleinere partijen daar juist van. Dat zit zo: de kiesdeler bepaalt hoeveel stemmen er nodig zijn voor één zetel. In 2017 was de opkomst hoog (81,9 procent) en waren er zo’n 70.000 stemmen nodig voor één zetel (in 2012 was de opkomst met 74,6 procent lager en waren 63.000 stemmen genoeg). Als minder mensen naar de stembus gaan, is dat dus vooral goed nieuws voor nieuwkomers, die een grotere kans maken om hun debuut in de Tweede Kamer te maken. Grotere partijen profiteren óók, want ook die hebben minder stemmen nodig voor meer zetels.

Luister ook naar onze podcast Politiek Dichtbij:

12. Ik kan nu al stemmen, maar er zijn nog wel tv-debatten. Is dat niet vreemd?
Ja, een beetje wel. Door corona is deze verkiezingen alles anders. Vanavond kruisen lijsttrekkers nog de degens bij EenVandaag, morgen is het traditionele slotdebat bij de NOS. Dus wie al heeft gestemd, kan zijn stem niet meer terugdraaien als een lijsttrekker een flater slaat of een andere mening verkondigt. Minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken heeft wel met opiniepeilers afgesproken dat er vóór woensdagavond 21.00 uur geen exitpolls worden gepubliceerd, om zo de uitslag niet te beïnvloeden. Maar er worden vandaag en morgen nog wel peilingen verwacht.

13. Mogen de lijsttrekkers de komende dagen nog wel campagne voeren?
Jazeker. De tv-debatten gaan immers ook door. Maar er zijn wel regels: zo mogen partijen niet campagnevoeren in het stembureau (dus ook geen posters of andere politieke uitingen aan de muur). En in de directe omgeving van stembureaus mogen partijen niet folderen. Dat staat trouwens niet in de Kieswet, wel in veel gemeentelijke regels.

14. Ik voel mij niet zo lekker, maar ik weet niet zeker of ik corona heb. Mag ik toch gaan stemmen?
Nee! De basisregels gelden – verkiezingen of niet – nog altijd. Dus wie wakker wordt met een loopneus, kuchje of koorts, moet iemand anders machtigen om te gaan stemmen. Dat geldt overigens óók als iemand in het gezin positief is getest op corona.

15. Wat gebeurt er woensdag als de stembureaus sluiten?
Dan worden de stemmen geteld. Dat proces is openbaar, al zullen belangstellenden wel, net als de stembureauleden onderling, 1,5 meter afstand moeten houden. Het tellen gaat handmatig en per stembureau wordt daarvan een ‘proces-verbaal’ opgemaakt, dat achteraf gecontroleerd kan worden. De stemmen worden per gemeente verzameld.

16. Wanneer krijgen we de eerste uitslagen?
Traditioneel is er om 21.00 uur een eerste exitpoll, de tweede volgt een uurtje later. De eerste uitslagen zullen in de loop van de avond binnendruppelen, zodat er aan het einde van de avond naar verwachting een goed landelijk beeld is. Let op: het gaat nog wel om niet-officiële uitslagen, de officiële worden door de gemeenten op 22 maart op hun websites gepubliceerd. De ‘echt-helemaal-officiële’ uitslag wordt 26 maart bekendgemaakt door de Kiesraad.

17. Wat gebeurt er met briefstemmen die ná 17 maart nog binnenkomen?
Helaas! Die zijn te laat en tellen niet mee. Alleen briefstemmen die tot 17 maart 21.00 uur binnenkomen, worden geteld.

Bekijk hier al onze video’s over de politiek: