Hoe uitzendbureaus Oost-Europeanen misbruiken: ‘Het zijn gewoon boeven’

Het is nog vroeg in de ochtend als twee agenten aankloppen bij een pand in Carnisse. Het is één van de tientallen panden in dit straatje vol vervallen panden, waarvan al langer wordt vermoed dat er het nodige mis is. En daarom kloppen hier nu beambten van politie, OM, douane, Belastingdienst en de gemeente op elke deur in de straat.

Maar bij dit ene pand wordt niet opengedaan, terwijl een agent het doek voor het raam nog zag bewegen. Ze bonzen op de deur, roepen ‘Police!’ Dan gaat eindelijk de deur open.

De straat is uitgekozen vanwege een reeks klachten. Bijna in elk pand blijkt wel iets mis. De speurders vinden onder meer een hennepkwekerij, een pand vol spullen om cocaïne te versnijden en niet ingeschreven bewoners. Maar het vreemdst blijkt de situatie in dat ene huis waar de bewoners niet wilden opendoen.

Het pand is van een Rotterdammer die een uitzendbureau voor technisch personeel runt. In het pand blijken in één kamer drie Bulgaarse mannen te leven die voor hem werken. Ze betalen elk 1200 euro per maand. En ze hebben van hun baas de strikte instructie gehad om nooit voor iemand open te doen. ,,Anders worden we geslagen’’, zeggen ze tegen de agenten. ,,Vertel het hem niet, alstublieft.”

Als één partij de boeman is in het complexe dossier rond EU-migranten, dan is het wel de uitzendbranche. ‘Boeven’, noemt wethouder Richard Moti ze. Dan heeft hij het niet over grote partijen als Randstad, maar over de honderden kleinere uitzendbureaus in de stad, die zich toeleggen op het detacheren van Oost-Europeanen.

Het probleem: de wet ziet het anders. De uitzendbureaus doen meestal niets wat niet mag. Ze houden zich aan het minimumloon (tien euro per uur), maar koppelen het werk aan huisvesting en vragen daar een flink deel van dat loon voor terug. Als werknemers hun baan kwijtraken, zijn ze ook meteen hun woning kwijt. In de zomer van 2021 leefden in de stad gemiddeld zo’n honderd Oost-Europeanen op straat, omdat ze op die manier dakloos waren geraakt.

Eén branchevereniging heeft intussen besloten dat al haar leden voortaan minstens een maand onderdak blijven bieden aan migranten die hun baan verliezen. Probleem één: de andere branchevereniging doet dat níet. (Moti: ‘Ongehoord.’) Probleem twee: uitzendbureaus zijn niet verplicht om lid te zijn van een branchevereniging, en dat zijn veel dus ook niet. Moti: ,,Waarom ga je als ondernemer zo met mensen om? Ik snap het echt niet.”

Als het antwoord ergens te vinden is, dan is het aan de Pleinweg. Het is de doorgaande weg tussen de Tarwewijk en Carnisse, twee wijken waar volgens officiële cijfers één op de vijf bewoners uit Oost-Europa komt. Hier zijn liefst twaalf uitzendbureaus gevestigd. Althans: op papier.

Want als we ze bezoeken, treffen we vooral dichte deuren. Soms zonder brievenbus, waardoor we kunnen zien dat stapels post op de mat liggen. Of met een deken voor de ramen in plaats van gordijnen. Nergens wordt opengedaan. Eén van de ‘uitzendbureaus’ is een etagewoning boven een massagesalon. ‘Voor al uw spannende wensen’, meldt de website.

Drie van de twaalf uitzendbureaus lijken wél op uitzendbureaus: een filiaal van Randstad en twee particuliere, lokale uitzendbureaus. Eén ervan, waar in acht talen ‘Werk naar een betere toekomst’ op het raam staat, wordt gerund door drie Afghaanse broers. De jongste van de drie wil in zijn kleine, nette kantoor gerust vertellen over hoe hij werkt. Als zijn naam er maar niet bij staat.

Hij vindt het onrechtvaardig dat uitzendbureaus voortdurend kritiek krijgen, zegt hij. ,,Ik lees op internet steeds dat wij zo slecht zijn. Maar de wethouder die dat roept, die heb ik hier nog nooit gezien. Ik weet niet of hij onze kant van het verhaal ook kent. Maar wij houden ons aan de regels, en wij hebben ook onze problemen.”

De mede-directeur vertelt hoe lastig het is om Oost-Europese arbeidsmigranten te detacheren. ,,Er zitten veel mensen bij met wie het moeilijk werken is. Mensen die in hun eigen land al problemen hadden. Mensen die drinken, die na een paar dagen of weken alweer naar huis gaan. Natuurlijk, de meerderheid werkt hard. Maar dit maken we echt vaak mee. En weet je wie daar de prijs voor betaalt? Wij. Want die werkgever wil dan natuurlijk zijn geld terug.”

Vijftien jaar zijn de drie broers nu actief, en ze hielpen duizenden Oost-Europeanen aan een baan. ,,Dan maak je gekke dingen mee, hoor. De ruiten zijn ingegooid, bijvoorbeeld. We zijn fair, maar ook duidelijk. Als iemand niet komt opdagen voor werk, dan beëindigen we de samenwerking met zo iemand. En als die dan weer geld en een baan nodig heeft, dan wordt het wel eens vervelend.”

Aan huisvesting doet hij niet, zegt hij. Daar komt alleen maar gedoe van. En ja, hij kent genoeg voorbeelden van uitzendbureaus die er wél een potje van maken, ook hier in de buurt. Maar hijzelf? ,,Wij houden ons gewoon aan de wet. We betalen altijd minstens minimumloon. Ik vind het raar dat iemand ons boeven noemt als we ons aan de wet houden. En weet je: we kunnen wel meer gaan betalen, maar dan zeggen werkgevers: sorry, we gaan naar iemand anders. Het is echt niet zo dat we hier zwemmen in het geld, hoor. Het is voor ons keihard werken voor een normaal salaris.” Het kantoor wekt inderdaad niet de indruk dat het geld tegen de plinten klotst, maar te checken is de bewering niet: het bedrijf heeft geen jaarrekeningen gedeponeerd die via openbare registers in te zien zijn.

Carnisse, februari 2022. In een zaaltje van de Kerk van de Nazarener, aan de rand van de wijk, zitten burgemeester Ahmed Aboutaleb en wethouder Richard Moti aan een lange tafel. Tegenover hen: Michael Mostert van Tradiro, een van de grotere uitzendbureaus in het Westland, en Pieter Loef van Glastuinbouw Nederland. Ook aanwezig is een ambtenaar die door de gemeente is aangesteld als ‘verkenner’ om de problemen met uitzendbureaus te onderzoeken.

De verkenner trapt af. Hij moet na een half jaar werk toegeven dat hij is gestuit op een ‘veelkoppig monster’. ,,Er zijn grote economische belangen, er is geen zelfreinigend vermogen in de branche en de wetgeving is ontoereikend.” De overheid schiet simpelweg tekort, zegt hij. Zo wordt er bijvoorbeeld best gecontroleerd op slechte huisvesting van werknemers, maar die worden wel standaard 24 uur van tevoren aangekondigd. ,,Alle tijd om bedjes weg te stoppen.”

De meeste uitzendbureaus blijken niet verbonden aan een van de twee brancheorganisaties. Ze onttrekken zich aan gezamenlijk beleid. Steeds vaker gebruiken ze constructies om aan de toch al ontoereikende wetgeving te ontsnappen: ze nemen mensen in dienst vanuit een bv in Polen en detacheren ze hier, met als doel nog minder controle en belasting. Gelukkig komt er, na Rotterdams lobbywerk, wetgeving aan waardoor uitzendbureaus straks niet meer werk én woning mogen regelen. ,,Maar dat gaat nog wel een paar jaar duren.”

Dan mag Loef iets zeggen, namens Glastuinbouw Nederland. ,,Ik voel me soms de personificatie van het kwaad’’, zegt hij. ,,Er wordt gepolariseerd: je bent goed of fout. Maar mijn sector rekruteert netjes, we zorgen voor huisvesting en verzekering. En omdat er zo polariserend wordt gepraat, zie ik nu een roep om nieuwe wetgeving, op basis van incidenten. Dat is de reflex als er iets niet helemaal klopt: nieuwe wetten. En daardoor dreigen nu goede dingen van het systeem te verdwijnen.”

Aboutaleb hoort Loef een paar minuten aan, zichtbaar geïrriteerd. Dan tilt hij zijn hand op. Loef zwijgt. ,,Ik sprak vanmorgen nog een lasser die zeven euro per uur verdient’’, zegt hij. ,,Ze-ven eu-ro. Die man zou in de haven zo 40 euro kunnen verdienen. De beschaving is zoek, beste mensen. In het park hier achter ons slapen mensen buiten, omdat ze hun baan én hun huis tegelijk zijn kwijtgeraakt. Dat mag toch niet bestaan?”

Loef gaat er tegenin. ,,We waren op weg naar een oplossing, burgemeester. En er zijn al goede regels, alleen: die worden niet gehandhaafd door te weinig capaciteit. Maar in plaats van dat we daar iets aan doen, dreigen we nu alles weg te gooien wat is opgebouwd. Soms lijken we bijna niet meer met elkaar in gesprek.”

Michael Mostert van uitzendbureau Tradiro valt hem bij. ,,U wilt dat wij als uitzendbureaus geen huisvesting meer verzorgen, dat werk en huisvesting uit elkaar worden gehaald. Maar de mensen over wie we praten, kunnen zelf geen huisvesting regelen. Ze hebben helemaal geen toegang tot de woningmarkt.”

Moti onderbreekt hem. ,,Mijn broer zit als expat in Azië, die regelt zijn huisvesting ook gewoon zelf.”

Mostert: ,,Maar we hebben het over tomatenplukkers, meneer. Die kennen die wegen niet, en ze hebben maar heel beperkte middelen. Wie helpt ze aan een huis als wij het niet doen? Ik weet het wel: ze komen in hele foute onderhuur-constructies. Ik zie nu al dat uitzendbureaus bv’tjes opzetten om het dan maar zo te regelen. Omdat het anders écht helemaal fout gaat.”

,,Nou, dat dacht ik niet’’, zegt Aboutaleb dan, luider nu. ,,Er zijn héél veel van jullie collega's die de donkere kant vertegenwoordigen. Believe me, ik heb het afgelopen jaar in deze wijk zoveel mensen gesproken. En bij nie-mand gaat het goed. De economie gaat voor op de rechten van de mens, dat accepteer je toch niet?”

Aboutaleb zwijgt even. De rest ook. Hij gaat verder. ,,Jullie zouden zelf nooit accepteren wat deze mensen ondergaan. Waarom accepteren we het bij hen dan wel? Omdat ze ander werk doen? We móeten werk en huisvesting loskoppelen, het is gewoon niet te verdedigen. Het gaat hier om mensenrechten. Ik zal nooit aan jullie kant komen te staan hierin. Sorry. Ik krijg het in mijn bovenkamer niet rond.”