FNV: ‘Schiphol dwarsboomde onderzoek naar veiligheid’

Op voorspraak van de Tweede Kamer stelde het ministerie van Infrastructuur eerder dit jaar een onderzoek in naar de arbeidsomstandigheden van platformmedewerkers op Schiphol. Dat gebeurde na signalen van de eigen luchtvaartinspectie ILT dat onveilige situaties niet altijd worden gemeld en meerdere waarschuwingen van vakbond FNV.

Uit een enquête van FNV Luchtvaart onder 1135 eigen leden op het platform bleek eind vorig jaar volgens de bond dat werkdruk en arbeidsomstandigheden regelmatig tot incidenten en onderzoeken leiden, waarbij de bond claimt niet te kunnen uitsluiten dat niet alleen de arbeidsveiligheid, maar ook de vliegveiligheid onder druk staat.

Het ministerie schakelde het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) in Amsterdam in voor onderzoek naar de arbeidsomstandigheden en de veiligheid  op de platforms: ,,Wat is de mate van volwassenheid van de veiligheidscultuur bij de grondafhandeling op Schiphol?” luidde een van de onderzoeksvragen. En: ,,Hebben de arbeidsomstandigheden effect op de vliegveiligheid?”

Afgesproken werd dat het rapport zowel moest bestaan uit eigen inventarisatie van gegevens als uit onderzoek onder de betrokken bedrijven en hun werknemers. Het laatste via een online enquête volgens de standaarden van het NLR.

Maar in het eerste concept van het onderzoek kwam die laatste opdracht niet meer voor. ‘Dit deel van het beoogde onderzoek kon niet worden uitgevoerd omdat de betrokken grondafhandelingsorganisaties daar geen medewerking aan wilden verlenen vanwege recent uitgevoerde eerdere enquêtes onder platformpersoneel.’

Wel worden managers van onder meer KLM, Swissport en de gezamenlijke tankdiensten ondervraagd evenals vertegenwoordigers van Schiphol, TUI, Corendon en de FNV.  

Uit telefoongesprekken tussen FNV-bestuurders en de onderzoekers van NLR, in bezit van Het Parool, geven de analisten toe dat de enquête is geblokkeerd door Schiphol Groep. Dat gebeurde binnen het veiligheidsberaad van de luchthaven, ISMS, waarvan onder meer Schiphol, KLM deel uitmaken en de afhandelingsbedrijven aanschuiven.

,,Dat is voor ons onderzoek heel vervelend,” zegt een van de onderzoekers in een telefoongesprek met de vakbond. “Dat hadden we ook graag anders gezien. We hebben ook via het ministerie het nodige gedaan alsnog medewerking te krijgen, Ik begrijp ook niet waarom dat niet mogelijk is. Daarom kunnen we ook geen conclusie trekken over de verschillen tussen afhandelaars op het gebied van arbeidsomstandigheden en veiligheid.”

Maar dat wordt later door NLR-topman Michel Peters in een brief aan een ambtenaar van I&W ontkend: ‘NLR herkent zich niet in het signaal dat de minister ontvangen heeft.’ Volgens Peters was een onderzoek naar de veiligheid op de platforms ‘niet het uiteindelijke doel van de studie’ maar een rapportage over de arbeidsomstandigheden ‘bezien in samenhang met vliegveiligheid’.

,,In de loop van de studie werd duidelijk dat gedetailleerd inzicht in de mate van veiligheidscultuur niet zou bijdragen aan het beantwoorden van de onderzoeksvraag”, schrijft hij aan het ministerie. ,,Om die reden is besloten af te zien van het veiligheidscultuuronderzoek. Deze wijziging in het onderzoek is destijds in goed overleg met de opdrachtgever afgesproken.”

Het ministerie reageert geschrokken op die beschuldiging. ,,Er is door het onderzoeksteam aangegeven dat het als een groot gemis wordt gezien dat de enquêtes niet zijn uitgevoerd",  bevestigt minister Barbara Visser. ,,En dat overwogen is het onderzoek stop te zetten.”

Het ministerie blijkt dan al sinds eind januari te weten dat ‘Schiphol en partijen binnen veiligheidsberaad ISMS’ hun medewerking aan het onderzoek hebben opgeschort. Ze zetten vraagtekens bij de onderzoeksopzet omdat veilige arbeidsomstandigheden en vliegveiligheid ten onrechte vermengd zouden worden. 

Afgesproken wordt dat NLR eerst de beschikbare data onderzoekt op dat onderlinge verband. dat blijkt zo kostbaar, dat vervolgens het medewerkersonderzoek niet meer binnen het budget past. Het ministerie laat de onderzoekers weten dat dit binnen het oorspronkelijke bedrag moet worden opgevangen. 

Visser besluit uiteindelijk begin november alsnog het onderzoek, inclusief conclusies dat er geen aanwijzingen zijn dat er structureel iets mis is met de veiligheid op de platforms van Schiphol, naar de Kamer te sturen. Ze zegt de ophef ‘te betreuren’.  

De NLR-conclusies zijn mede gebaseerd op cijfers van luchtvaartinspectie ILT - onderdeel van het ministerie. Maar dat stelt zelf al in zijn jaaroverzicht ‘Staat van Schiphol’ dat de cijfers over incidenten op de platforms in 2019 en 2020 twijfelachtig zijn. ‘ILT kan vooralsnog geen conclusies trekken over het veiligheidsrisico. Er is beperkte meldingsbereidheid, vooral bij grondafhandelingsbedrijven.’

Ook is gebruikgemaakt van een enquête die in opdracht van Schiphol onder medewerkers zou zijn uitgevoerd door arbo-onderzoeker Intergo. Maar NLR krijgt daarvan alleen de conclusies te zien, de achterliggende rapportage wordt niet gedeeld. Later blijkt dat voor dat onderzoek minder dan 150 werknemers zijn bevraagd, vooral van vliegtuigcateraars. De enquête die FNV eind 2020 onder 1135 leden op het platform heeft gedaan, wordt door NLR niet gebruikt.

Volgens FNV kan het onderzoek niet worden gepresenteerd en moet het worden teruggetrokken. “Schiphol heeft er actief voor gezorgd dat er geen onderzoek is geweest onder de platformmedewerkers zoals met alle partijen is afgesproken,” zegt bestuurder Joost van Doesburg. “De luchthaven heeft het ministerie en NLR onder druk gezet. Door die obstructie kan Schiphol nu zeggen dat er niks mis is met de afhandeling.”

,,NLR concludeert dat er niks mis is met de veiligheid op de grond alleen gebaseerd op het aantal incidenten dat wordt gemeld. Maar de bereidwilligheid of mogelijkheid om te melden is helemaal niet onderzocht. Ook is niet onderzocht dat ILT zegt dat het aantal meldingen onbetrouwbaar is, want ze hebben de indruk dat er niet voldoende wordt gemeld.”

,,Uit ons eigen onderzoek kwamen heel andere conclusies. We hebben tal van voorbeelden dat het niet goed gesteld is met veiligheid op de platforms. Daardoor zijn er ongelukken gebeurd. Het zou kunnen dat er schade aan vliegtuigen of afhandelingsvoertuigen ontstaat.”

,,Personeel is bang om incidenten te melden, omdat dat actief wordt ontmoedigd door de afhandelaars. Men is bang dat er sancties komen. Er is geen open en eerlijke cultuur. Door dit niet te onderzoeken, komt de veiligheid alleen maar meer onder druk te staan, zeker met de huidige personeelstekorten.”

Eerder dit jaar al zette ook de vakbond voor verkeersvliegers, VNV, vraagtekens bij de veiligheidscultuur van Schiphol en de rol die het veiligheidsberaad ISMS daarin speelt. 

“Dit is een zinloos doofpotonderzoek,” zegt Van Doesburg. ,,Dit was nooit het doel van de Tweede Kamer. Dit rapport moet worden ingetrokken, maar ik betwijfel of een nieuw onderzoek zin heeft onder deze omstandigheden.”