De vermoedelijke schutter Gökmen Tanis. © Handout ANP

Een crimineel die een aanslag pleegt? Dat zien we vaker

De aanslag in Utrecht lijkt vooralsnog gepleegd door een crimineel met een drank- en drugsprobleem die plots Allah erbij haalt als ideologische onderbouwing voor zijn daad. Een scenario dat vaker voorkomt.

Cyril Rosman 21-03-19, 03:00

Op 14 juli 2016 rond 23 uur rijdt de Tunesiër Mohamed Bouhlel in een gehuurde vrachtwagen de boulevard van het Franse Nice op. Hij stuurt zijn vehikel de stoep op en rijdt in op de mensenmassa die daar de Franse nationale feestdag viert. Bouhlel stopt pas als politiekogels een einde maken aan zijn leven. Achter hem liggen dan 86 doden en 458 gewonden.

Als de doopceel van de aanslagpleger wordt gelicht, komt er een mislukt leven boven: los-vaste baantjes, kleine criminaliteit, mishandeling, wapenbezit, een gesprongen huwelijk, financiële problemen. De Tunesiër werd geregeld dronken gezien, had zeer wisselende seksuele contacten met vrouwen én mannen.

Geradicaliseerd

Twee dagen na de aanslag werd de daad geclaimd door IS en bleek Bouhlel, die bij geen enkele inlichtingendienst bekendstond, razendsnel geradicaliseerd. In de twee weken voor de aanslag bekeek hij dagelijks jihadistische propaganda, via via zou hij contact hebben gehad met de terreurgroep. Zelf liet Bouhlel geen verklaring voor zijn daad na.

De Tunesiër is een van de voorbeelden van het diffuse karakter van terroristische aanslagen: er is lang niet altijd een heel duidelijk en eensluidend motief. Dat lijkt vooralsnog ook te gelden voor de aanslag in Utrecht, afgelopen maandag. Gökmen Tanis had een fors strafblad en wisselde perioden van vroomheid af met drank- en drugsgebruik. Toch laat hij in zijn vluchtauto een briefje achter waarin hij verwijst naar Allah en zijn ‘moslimbroeders’. Wat er nog meer op het briefje staat, of het een verklaring is over zijn daad, is nog niet bekend. Ook Tanis stond, net als Bouhlel, niet bekend als geradicaliseerd. Wel heeft hij twee broers die zeer religieus zijn en aanhanger van een Turkse, radicale en anti-democratische organisatie.

Trigger

Bij radicalisering zijn altijd er altijd drie relevante domeinen: ideologisch, sociaal en praktisch
Daan Weggemans

Maar wát deed Tanis tot zijn daad komen? ,,In veel terreurzaken is er bij de dader een trigger-moment geweest, iets dat hem het besluit deed nemen om daadwerkelijk over te gaan tot actie”, zegt Daan Weggemans, terreurexpert en onderzoeker van (de)radicalisering aan de Universiteit Leiden. ,,Dat kan op groot maatschappelijk niveau zijn, zoals een bombardement, of onrust rond Mohammed-cartoons. Of heel persoonlijk: de dood van een vriend, of iemand in je omgeving die iets doet.’’

Zo gaat in 2016 een Afghaanse vluchteling met een mes en een bijl tekeer in een Duitse regionale trein. Hij steekt er vier mensen dood en wordt later zelf door de politie doodgeschoten. Een dag later duikt een video op waarin hij trouw zweert aan IS. Maar het onderzoek wijst ook uit dat hij kort voor zijn daad te horen heeft gekregen dat een vriend van hem was omgekomen in Afghanistan en dat hij daarom wraak wil nemen op de ‘ongelovigen’.

Weggemans: ,,Bij radicalisering zijn altijd er altijd drie relevante domeinen: ideologisch, sociaal en praktisch. Het is nu erg interessant om een beeld te krijgen van dat ideologische proces. Mogelijk krijgen we daar meer zicht op als de inhoud van het gevonden briefje bekend wordt.”