Ouderen lijden onnodig veel pijn: ‘Vaak wordt het nog helemaal niet herkend’

Nelly van der Steeg is 84 jaar en woont al zo’n tien jaar in verpleeghuis Mariahove in Ossendrecht. Ze heeft MS en kon tot juni nog behoorlijk zelfstandig uit de voeten met haar elektrische rolstoel, zij het met een voortdurende pijn in haar gezwollen benen. ,,Maar tijdens een gezamenlijke wandeling ben ik uit die stoel gevallen, gelanceerd als het ware. Toen had ik pijn. Vreselijk! Nu kan ik alleen ’s middags nog even uit bed om naar de recreatiezaal te gaan.”

Ze kan er intussen een beetje om glimlachen en houdt de moed er op bewonderenswaardige manier in, samen met het personeel dat wel weet dat ze af en toe van een geintje houdt. ,,Je went tot op zekere hoogte aan pijn, maar ik hoop wel dat het straks minder wordt. En dat ik weer eens naar een verjaardag kan, buiten Mariahove.”

Een hoofdrol is daarbij weggelegd voor de pijnconsulent. Bij tanteLouise in Bergen op Zoom en omgeving is dat Natasja Reijnders die momenteel een pijnteam aan het oprichten is. ,,De meeste consulenten komen in pijnpoli’s terecht van algemene ziekenhuizen.”

,,Ik heb mijn afstudeerscriptie tot verpleegkundige in Mariahove in 2016 over pijn gedaan en daarna heb ik als eerste deelnemer uit de verpleeghuissector een post-HBO-opleiding tot pijnconsulent gevolgd in Nijmegen. Op 1 november praat ik mee over het aanpassen van het pijnbeleid van tanteLouise. Het uiteindelijk doel is het verbeteren van de kwaliteit van leven én sterven van onze cliënten.”

En dat is best een klus, want de instelling heeft 1.100 cliënten in achttien tehuizen. De meesten van hen hebben dus pijn en bij een deel van de mensen is die heel moeilijk vast te stellen omdat ze dementeren en ook angstig of depressief zijn. De pijndefinitie die tanteLouise hanteert: pijn is een zorgwekkende ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselbeschadiging en met sensorische (verstoorde pijnprikkel), emotionele en sociale componenten.

Sinds enkele jaren bestaan landelijke richtlijnen voor pijnmanagement en dat betekent onder meer dat elke instelling een pijnteam moet hebben met gespecialiseerde medewerkers zoals een pijnconsulent, arts en psycholoog. Twee keer per jaar wordt aan elke patiënt gevraagd hun pijn een cijfer tussen 0 en 10 te geven, die score wordt in het individuele dossier opgenomen. Bij mensen met dementie wordt daarvoor een schaal met gezichtsuitdrukkingen (REPOS) gebruikt.

,,We hebben binnen tanteLouise inmiddels zo’n 35 mensen opgeleid die daarmee om kunnen gaan”, zegt Natasja. ,,Zij observeren op afstand het gezicht van een bewoner terwijl hij of zij wordt verzorgd door een collega. Er zijn tien observaties mogelijk: gespannen gezicht, angstig kijken, paniekreacties, grimas, optrekken bovenlip, ogen dichtknijpen, kreunen, adem inhouden, lichaamsdeel terugtrekken. Dat zijn reacties die alle mensen laten zien als ze pijn hebben.”

 Mensen met dementie krijgen minder kalmerende medicijnen uit angst voor bijwerkingen. Maar dat kan juist een negatief effect hebben op pijnbestrijding, want vaak versterken angst en depressie juist de pijnprikkelervaring. Zo ontstaat een vicieuze cirkel. We willen toe naar een total-pain benadering waarbij we letten op alle factoren die pijn beïnvloeden.”

Concreet betekent het voor mevrouw Van der Steeg bijvoorbeeld dat ze ter afleiding van de pijn in de toekomst muziektherapie zou kunnen krijgen of aromatherapie. Massage wellicht. ,,Och, ik weet niet precies wat het oplevert", zegt ze, ,,maar ik sta er zeker voor open. Pijn is vervelend en vermoeiend.”